«თეთრი გიორგი ქართველ ერს
მიუძღვის აბჯრის ჟღრიალით,
ჩვენც შევუერთდეთ მამაცებს,
სამფერი დროშის ფრიალით.
ერთად წავიდეთ ბრძოლაში,
ჩავლეწოთ ციხის კარები;
საქარტველოდან ავღგავოთ
ცივ ჩრდილოეთის ჯარები».

2. საქართველო არის სახელმწიფო ქართველებისაგან შემდგარი და მათ შორის სიძულვილის თესვას, სამოქალაქო ომს, რასაც ხელს უწყობენ სხვა და სხვა პოლიტიკური პარტიები, «მომავალი» გაუწევს ყოველგვარ წინააღმდეგობას ყოველივე სახსრით.

3. «მომავალი» უარყოფს ყოველგვარი პოლიტიკური პარტიების დამღუპველი ცდების შესაძლებლობას საქართველოს ტერიტორიაზე და ყოველთვის შეებრძოლება ასეთი ცდების გატარებას საქართველოში.

4. «მომავალი» ეცდება დაუმკვიდროს საქართველოს მისი ისტორიული ტრადიციები, განმტკიცოს წესრიგი და ამნაირად შეადუღოს მისი წარსული თავის ბრწყინვალე მომავალთან.

5. «მომავალი» ეცდება განამტკიცოს ერში სიმდიდრე, გააძლიეროს ერის არსებობისათვის აუცილებელი დარგები, რომ ერმა შესძლოს საქართველოს განთავისუფლება და ტერიტორიის დაცვა საკუთარი ძალღონით. «მომავალი» ყოველთვის დაჰგმობს «კუჭის» მსახურებას, რაც ასუსტებს ერის განვითარებას.

6. «მომავალი» სდგას ყოველივე პარტიის გარეშე და მისი დევიზია: შრომა, დისციპლინა, პროგრესი, თავდაცვა.

7. «მომავალს» განზრხული აქვს ეროვნული ინტერესების დაცვა, ის განწირულია მისთვის და ჰგმობს სამუდამოდ პირად ანგარიშს.

8. «მომავალი» ეცდება დაიცვას საქართველო, როგორც გარეშე ისე შინაგან მტრებისაგან.

9. საქართველო რელიგიაა «მომავლისათვის» და სამშობლოსათვის თავგანწირვა სავალდებულოა ყოველივე მისი წევრისათვის.

10. «მომავალი» არის თავისუფალი, უწმინდესი შეფიცვა, უტყუარის პატრიოტიზმით აღჭურვილი და საქართველო სამლოცველო დიდებაა მისთვის».

...1930 წელს საფრანგეთში ჩასული ალექსანდრე მანველიშვილი შეუერთდა წმინდა ეროვნული იდეის გარშემო შემოკრებილ ამ ახლგაზრდულ მოძრაობას და სულ მალე მისი უფროსი თაობის წარმომადგენლებთან – ლეო კერესელიძესა და მიხაკო წერეთელთან ერთად მისის ერთ-ერთი წამყვანი იდეოლოგი და მეთაური გახდა.

ჯერ ჩამოვთვლით «კავკასიონში» გამოქვეყნებულ ალექსანდრე მანველიშვილის წერილებს «ლაშარელა» გრიგოლ აბაშიძისა, N. 9, 1964; «ვეფხისტყაოსნის» სერგო წულაძის ფრანგული თარგმანის შესახებ, N. 11, 1966; «რუსთაველიანას ეპილოგი» (რამდენიმე შენიშვნა პავლე ინგოროყვას გამოკვლევის შესახებ), N. 11, 1966; გამოხმაურება გიორგი ყიფიანის ლექსებზე, N. 12, 1967; რუსთაველის სოციალური და პოლიტიკური დოქტრინა, N. 12, 1967; მიხეილ თამარაშვილი (შ. ლომსაძის მონოგრაფია), N. 12, 1967; დიდი წარსულის მემკვიდრეობა (თბილისის უნივერსიტეტის შესახებ), N. 13, 1968; ილია ჭავჭავაძე (პ. რატიანის წიგნზე), N. 14, 1970; ეროვნული საკთხი საბჭოთა კავშირში, N. 14, 1970; ქართული ფილოსოფიის ისტორია შალვა ნუცუბიძისა, N. 15, 1971; წიგნები და ადამიანები, (ვ. ნოზაძის ვეფხისტყაოსნის ღმრთისმეტყველების გამო), N. 18, 1976; ვეფხისტყაოსნის დიალექტი, N. 20, 1981; რუსეთ-საქართველოს 1783 წლის ხელშეკრულება, N. 21, 1986; პოლონეთის მწარე ბედი, N. 21, 1986.

ახლა ჟურნალ ივერიაში ჩავიხედოთ: რუსეთი ორიენტაცია, N. 27, 1984; სოლჟენიცინის მთავარი გაკვეთილი, N. 27, 1984; აფხაზეთის გარშემო, N. 28, 1985; ბრძოლა თავისუფლებისათვის, N. 29, 1986; საქართველოს დიდი მკვლევარი (პროფესორი დევიდ მარშალ ლანგი), N. 31, 1987; ჩემი მოგონებიდან N. 34, 1990.

ერთი წერილი «მასალები ძველი საქართველოს სამხედრო ორგანიზაციის შესახებ» ალექსანდრე მანველიშვილს პარიზში გამომავალ ჟურნალ «მხედარში» ჰქონდა დაბეჭდილი.

წერილთა მხოლოდ სათაურების ასეთი უბრალო ჩამონათვალიდანაც აშკარაა, თუ რაოდენ ვრცელი და ღრმაა ალექსანდრე მანველიშვილის ინტერესთა სფერო, რა მასშტაბურია მისი ცოდნისა და კულტურის თვალსაწიერი... ამას დაუმატეთ წლების განმავლობაში მისი მოღვაწეობა რადიოსადგურებში - «კავკასიონი», «თავისუფლება» და «ამერიკის ხმა», გაეცანით მათთვის დაწერილ და გადაცემულ ალექსანდრე მანველიშვილის ხელნაწერებს (სულ 217 სკრიპტი, რომელიც ერთ სქელტანიან ტომად აკინძული ავტორმა მისახსოვრა) და ნათელი წარმოდგენა შეგექმნებათ ამ ადამიანის ტიტანურ შრომასა და ენერგიაზე (ალექსანდრე მანველიშვილის რადიოგადაცემებიდან დავასახელებთ ზოგიერთს: იაკობ გოგებაშვილი; სარწმუნოებრივი შემწყნარებლობა ამერიკასა და საქართველოში; ამერიკელი მეცნიერები საქართველოზე; ქართველები ამერიკაში; გალაქტიონ ტაბიძე; კომპარტიის დირექტივები ქართული მწერლობისადმი; როგორ ასწავლიან ისტორიას საქართველოში; მოსკოვის კოლონიალისტური პოლიტიკა საქართველოში; საქართველოს განმანთავისუფლებელი მოძრაობა; პასტერნაკის გარშემო; მოსკოვის თავდასხმა საქართველოზე 1921 წელს; ოთარ მხეიძის მოთხრობა «მეჩეჩი»...)

მაგრამ მაინც ყველაზე მთავარი, რასაც ალექსანდრე მანველიშვილი უტოვებს მშობელ ერს, ეს მისი წიგნებია, სხვადასხვა დროს გამოქვეყნებული სტამბოლში, პარიზსა და სან-ფრანცისკოში:

1. ვეფხისტყასანი და რუსთაველის ზნეობრივი იდეოლოგია, სტამბოლი, 1933;
2. დაღესტნის ბრძოლა დამოუკიდებლობისათვის, პარიზი, 1933;
3. საქართველოს საზღვრები, პარიზი, 1938;
4. სოციალური საკითხები, პარიზი, 1944;
5. ქართულ-ფრანგული საუბრის თანამგზავრი, პარიზი, 1944;
6. რუსეთი და საქართველო, პარიზი, 1951;
7. Histoire de la Géorgie, Paris, 1951;
8. ქრისტიანობა საქართველოში, პარიზი, 1954;
9. საკუთრება. მიწის საკითხი საქართველოში, პარიზი, 1956;
10. ქართული მოდგმის ეროვნული ფორმაცია, პარიზი, 1955;
11. რუსეთი და საქართველოს დამოუკიდებლობა, სან-ფრანცისკო, 1984;
12. ძველი ქართული მწრლობა, სან-ფრანცისკო, 1987;
13. ოქროს ხანა ქართველი ერის ისტორიისა, სან-ფრანცისკო, 1989;
14. ნარკვევები და წერილები, სან-ფრანცისკო, 1990;
15. კორპორატიზმი, სან-ფრანცისკო, 1990;
16. შოთა რუსთაველი და მისი პოემა ვეფხისტყაოსანი, 1937, (იტალიურ ენაზე, ხელნაწერი)

პირველი და ფრიად სერიოზული მეცნიერული ნარკვევი ალექსანდრე მანველიშვილისა «ვეფხისტყაოსანი და რუსთაველის ზნეობრივი იდეოლოგია», რომელიც მას მოხსენების სახით წაუკითხავს პარიზის ქართველ საზოგადოებაში 10 აპრილს 1932 წელს, ცალკე წიგნად დაიბეჭდა სტამბოლში 1933 წელს, მღვდელ შალვა ვარდიძის მცდელობით.

ალექსანდრე მანველიშვილის სიტყვებით, ვეფხისტყაოსანი წარმოადგენს «აკლდამას სანჯეთა: იქ ინახება ჩვენი ეროვნული სული ამაყი; სიყვარულის, მიჯნურობის, სიმართლის, მეგობრობის, სიმამაცის, ძლიერი ნებისყოფის – უმაღლესი ფორმების შემეცნება; ქართველთა მრავალსაუკუნოვანი კულტურისა და ცივილიზაციის დაწმენდილი და განსპეტაკებული სახე: ქართველი ერის ოპტიმისტური სული; მისი ესთეტიკა მის მიერ ამქვეყნიური არსებობის და დანინიშნულების უმშვენიერესი გაგება...».

ავტორი აკრიტიკებს კულტურაზე უცხო გავლენების თეორიას, რომელიც მაშინ ძლიერ იყო ფეხმოკიდებული: «ჩვენ მეცნიერებაში აქამდე გაბატონებული იყო ის აზრი, რომ მთელი ჩვენი კულტურა არის შედეგი რაღაც «გავლენებისა»: ხან სპარსეთის, ხან არაბეთის, ბიზანტიის, ევროპის და სხვა, ხოლო ფიქრად არავის მოსდიოდა ჩაეხედა საკუთარ სულში, გადაეთვალიერებინა ეროვნულ-კულტურული შემოქმედება, და ნახავდა, რომ ქართველმა ერმა ყოველ სფეროში თავისი საკუთარი კულტურაც შექმნა. უცხო ელემენტები კი ისე გარდაქმნა, რომ ის სავსებით ეროვნულ გზებს და მიმართულებას დაუმორჩილა».

ასეთი სწორი მეთოდოლოგიური მიდგომის საფუძველზე ალექსანდრე მანველიშვილი დაასკვნის: «რომელი დროის ნაშთებსაც კი გადავავლებთ თვალს, ერთი რამ ცხადია: აროდეს უცხო კულტურასა და ხელოვნებას , მორალსა და ზნე-ჩვეულებებს ძლიერი კვალი არ დაუტოვებიათ ჩვენს ცხოვრებაზედ. იგინი ვერ ჩასწვდებიან ეროვნული შემოქმედების სულის სიღრმეს».

ყოველივე ამის მიზეზს ავტორი ხედავს იმაში, რომ «ქრისტეს წინ X საუკუნის აქეთ აროდეს არ გვქონია საქმე ისეთ ერთან, არ განგვიცდია გავლენა ისეთი ერის, რომელიც თავისი თანამედროვე კულტურით ჩვენზე მაღლა მდგარიყოს, რომელსაც ჩვენზედ დიდი წარსული ქონებოდეს საკუთარი კულტურითა და ცივილიზაციით, ნივთიერ თუ გონებრივი კულტურით, შემოქმედებითი ნიჭითა და პოტენციით. ის კი, რასაც ფიზიკურად ძლიერი მტერი ძალად თავს გვახვევდა, მის მოცილებასთან ერთად ქრებოდა ხოლმე».

ამ დებულებას ალექსანდრე მანველიშვილი თავისებურად ასაბუთებს (წიგნის მომდევნო გვერდზე) გაშლილი მსჯელობით ჰელადასთან, ბიზანტიასთან, არაბეთთან, სპარსეთ-ინდოეთთან, ჩინეთ-მონღოლეთთან საქართველოს ისტორიულ-კულტურულ ურთიერთობათა შეპირისპირებით.

ქართული კულტურის ორიგინალობის და თავისთავადობის კლასიკურ ნიმუშად ალექსანდრე მანველიშვილი მიიჩნევს შოთა რუსთაველის უკვდავ «ვეფხისტყაოსანს» (საინტერესოა, ამ მხრივ, წიგნის მე-7 და მე-9 ქვეთავები: «ვეფხისტყეოსანი, გილგამეში, ფაუსტი და ჰომეროსი, რუსთველი, დანტე და შექსპირი»), და მცდარად მიიჩნევს პროფ. ზ. ავალიშვილის კონცეფციას არაბული კვალის შესახებ ვეფხისტყაოსანში (შდრ. ზ. ავალიშვილი, ვეფხისტყაოსნის საკითხები, პარიზი, 1931). ალექსანდრე მანველიშვილის საკუთარი რუსთველოლოგიური დაკვირვებანი გამჟღავნებულია აგრეთვე ცალკე წერილში «ვეფხისტყაოსანის ეროვნული ხასიათი» (იხ. გაზეთი «მომავალი», პარიზი, 1938, N. 10-11).

193 წელს პარიზში გამოქვეყნდა ალექსანდრე მანველიშვილის ახალი ნაშრომი «საქართველოს საზღვრები», რომელსაც ჩვენში არ იცნობენ, არადა, დარწმუნებული ვართ, რომ საქართველოში მისი გადმობეჭდვის შემდეგ ალექსანდრე მანველიშვილის ეს ნაშრომი თავის საპატიო ადგილს დაიმკვიდრებს ამავე ხასიათის ივანე ჯავახიშვილისა და პავლე ინგოროყვას ფუძემდებლურ ნაშრომთა გვერდით. ამას ადასტურებს, თუნდაც, რევაზ გაბაშვილის რედაქტორობით გამოცემულ გაზეთ «საქართველოს დამოუკიდებლობაში» დასტამბული ცნობილი პოლიტიკური მოღვაწის დ. საღირაშვილის შემდეგი სიტყვები: «ეს შრომა, მიუხედავად იმისა, რომ პოლემიკურ ხასიათს ატარებს, ევროპის ყოველ უნივერსიტეტში საუკეთესო სადოქტორო დისერტაციად იქნებოდა მიჩნეული. ამ პატარა წიგნაკში ბ-ნი ალექსანდრე მანველიშვილი, დიდი ნიჭით და საგნის ცოდნით, მკითხველის წინაშე სულ მარტივად და დამაჯერებელი ფაქტებით ცხადჰყოფს საქართველოს ბუნებრივ საზღვრებს, რომლებიც დიდების ხანაშიც იგივე დარჩენილა, იმდენად ბუნებრივად ყოფილა მიჩნეული».

საინტერესოდ აქვს აგებული ალექსანდრე მანველიშვილს «ქართულ-ფრანგული საუბრის თანამგზავრი» (პარიზი, 1944). ფრანგული ტექსტის წაკითხვისათვის ავტორი ქართველ მკითხველს აცნობს ფრანგულ ანბანს და მისი წაკითხვის გასაადვილებელ შენიშვნებს, რომელსაც მოსდევს რიცხვების, ნაწილაკების, კვირის დღეების, თვეების, წელიწადის დროთა, უქმეების და ფრანგული საუბრისთვის სხვა აუცილებელ კომპონენტთა ქართულ-ფრანგული შესატყვისები თავისი ტრანკრიპციით.

ალექსანდრე მანველიშვილის 480-გვერდიან «საქართველოს ისტორიას» ფრანგულ ენაზე, გამოქვეყნებულს პარიზში 1951 წელს, წამძღვარებული აქვს სტრასბურგის უნივერსიტეტის პროფესორის ჟ. კარსტის წინასიტყვაობა. მრავალ ისტორიულ სურათთან ერთად წიგნში მოთავსებულია რუკები და ქართული სამეფო დინასტიის გენეალოგიური სქემები. წიგნი მოიცავს პერიოდს უძველესი დროიდან საბჭოთა ოკუპაციამდე. ცნობილი მეცნიერი, პროფ. კარსტი, თავის წინასიტყვაობაში აღნიშნავს, რომ მართალია ფრანგულ ენაზე საქართველოს შესახებ აქამდე არაერთი მნიშვნელოვანი შრომა გამოსულა, მაგრამ ისინი უფრო წმინდა ისტორიული ხასიათისანი იყო და, ამდენად, მხოლოდ ვიწრო წრისთვის არის განკუთვნილი. რაც შეეხება ფრანგულად «საქართველოს ისტორიის» სახელმძღვანელოს, - განაგრძობს პროფ. ჟ. კარსტი, - იგი აქამდე არ გვქონია და, ამდენად, ალექსანდრე მანველიშვილის შრომა შეავსებს ამ ხარვეზებს, ფრანგულ ისტორიოგრაფიაში რომ არსებობს ახლო აღმოსავლეთის შესწავლის საქმეში»-ო და დაასვნის: «ალექსანდრე მანველიშვილის წიგნი წარმოადგენს შრომას მართლაც ღირსეულს. მისი გამოცემა მეტად დროულია, უპასუხებს მოთხოვნას და ამას მიესალმება არა მარტო ყველა მეცნიერი და მცოდნე, არამედ საერთოდ ყველა წრე, ვისაც კი სურვილი აქვს მიმართოს და ჩახედოს ისტორიის ხანას, აქამდის ნაკლებ ცნობილს და ბუნდოვანბს პონტოანატოლიურ აზიისა». როგორც სპეციალისტები დაასკვნიან, «წიგნი დაწერილია იშვიათი ფრანგული მსუბუქი სტილით, რაც აადვილებს მის ხალისიან კითხვას» (შდრ. «ერის დიდება. პარიზი, 1953, N. 1, გვ. 10-11).

ალექსანდრე მანველიშვილის «საქართველოს ისტორიის» კითხვით მიღებულ შთაბეჭდილებას ასე გადმოგვცემს ემიგრაციაში მოხვედრილი ერთი ქართველი (ს. იანეთელის ფსევდონიმით): «და აი, კითხულობთ საკუთარ ქვეყნის ისტორიას უცხო ენაზე, უცხო მხარეში და რამდენიმე წუთით გავიწყდებათ აწმყო. მამაც წინაპრებთან ერთად, თქვენი გულიც მიიწევს იმ უთანასწორო ბრძოლებისაკენ, გაუთავებლად რომ უწარმოებიათ ჩვენს სახელოვან მამა-პაპებს საუკუნეთა მანძილზე.

თითქოს მელოდიურ ფრანგულ ენაზე ახალი ელფერი და მეტი ინტერესი მოემატა ამ ამბების თხრობას. ერთი წუთითაც არ გავიწყდებათ ქართულ ბარაქიან მიწის სიყვარულით გაკაჟებული რაინდების დაუსრულებელი ბრძოლის სურათები. სიამაყით იღვსება თქვენი გული, რომ შვილი ხართ იმ ქვეყნის, რომლის დღეგრძელობისათვის ყოველი ნაკვეთი ამ რაინდთა წმინდა სისხლითაა მორწყული და ეკუთვნის იმ უძველეს ტომს, რომელსაც ბრძოლით მოუტანია თავისი სული დღევანდლამდე, მაშინ, როდესაც მეზობელი ტომები, ლამის ლანდებივით გამქრალანისტორიულ სარბიელზე» (იქვე).

«ქართველობის ახალ განძად» და «ქართული ისტორიოგრაფიისათვის გაწეულ უდაო სამსახურად» (შდრ. გაზეთი «საქართველოს დამოუკიდებლობა», პარიზი, 1952, მარტი, N. 3) იქნა აღიარებული ალექსანდრე მანველიშვილის 448-გვერდიანი შრომა «რუსეთი და საქართველო», რომელიც 1951 წელს ქართულ ენაზე გამოიცა პარიზში.

აღნიშნული შრომა ავტორს ახალგაზრდული გატაცებით ჯერ კიდევ 1931-34 წლებში დაუწერია. წინამდებარე წიგნი ჩაფიქრებული შრომის მხოლოდ პირველ ნაწილს წარმოადგენს, რომელშიც თხრობა მოყვანილია 1878 წლამდე და იძლევა შედარებით მთლიან სურათს რუსეთ-საქართველოს დამოკიდებულებისა მეთექვსმეტე საუკუნიდან. ალექსანდრე მანველიშვილს მაშინ გამოუქვეყნებელი დარჩა რუსეთ-საქართველოს ურთიერთობის ისტორიის მომდევნო ნაწილი, რომელშიც თხრობა წყდება 1934 წლით, რადგან ამ დროს მოხდა სსრკ-ის მოღება ერთა ლიგაში და შვეიცარიის პრეზიდენტის მიერ იქ წარმოთქმული სიტყვებით ამთავრებდა მას. ბარემ აქვე ვიტყვი, რომ შემოკლებული ვარიანტი შრომისა, რომელიც მოიცავს რუსეთ-საქართველოს ურთიერთობათა ისტორიის ზოგად მიმოხილვას, წინა საუკუნეებიდან დაწყებული 1934 წლამდე, ალექსანდრე მანველიშვილმა გამოსცა 1984 წელს, სან-ფრანცისკოში, სათაურით: «რუსეთი და საქართველოს დამოუკიდებლობა» (390 გვ.). სწორედ ამ წიგნმა ათქმევინა ერთ რეცენზენტს მის ავტორზე შემდეგი სიტყვები: ალექსანდრე მანველიშვილი ის უკანასკნელი, ცოცხალთა შორის დარჩენილი, მაღალი რანგის მწერალია იმ ემიგრანტ ავტორთა რიცხვს ეკუთვნის, რომელთა სახელები ერთი ხელის თითებზე ჩამოითვლება და რომელთა უმისოდაც ჩვენს ემიგრაციას ძლიერ საბრალო სახე ექნებოდა. ეს წიგნიც ავტორის რეპუტაციის შესაფერია» (მიხეილ ქავთარაძე, რეცენზიის მაგიერ, «ივერია», პარიზი, 1985, N. 28, გვ. 8).

სულ 32 გვერს შეიცავს «ქრისტიანობა საქართველოში» (პარიზი, 1954), რომლის ხუთი ქვეთავია: 1. წყაროები საქართველოს გაქრისტიანების შესახებ; 2. ქრისტიანობის დასაწყისი და საქართველოს პოლიტიკური მდგომარეობა მისი შემოჭრის შემდეგ; 3. საქართველოს მიერ ქრისტიანობის მიღება და მისი სახელმწიფო სარწმუნოებად გამოცხადება; 4. ქრისტიანობის განმტკიცება და საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალია; 5. ქრისტიანობის კულტურული და პოლიტიკური როლი ქართველი ერის ცხოვრებაში.

ეს შრომა მოხსენების სახით არის წაკითხული წმ. ნინოს დღესასწაულზე 1954 წლის 16 იანვარს პარიზის ქართულ სათვისტომოში: «მასში მოკლედ, სხარტად და ნათლად არის გამოთქმული ყოველი მთავარი მომენტი საკითხისა. მისი ერთი ღირსება გამოიხატება კიდევ იმაში, რომ ავტორი ბატონობს საგანზედ, ის არ იკარგება დეტალებში, ზოგადად, მაგრამ იშვიათის ზედმიწევნილობით გადმოგვცემს ყველაფერს» - ვკითხულობთ «ერის დიდებაში» (პარიზი, 1954, N. 4, გვ. 10-11).

აი როგორ აფასებს ალექსანდრე მანველიშვილი ქრისტიანობის როლს საქართველოს ისტორიაში: «ქრისტიანობა განმტკიცდა საქართველოში; ის იქცა ეროვნულ სარწმუნოებად და დაედვა ქვაკუთხედად მთელი ერის ისტორიას. ის გახდა მთავარი ბერკეტი საქართველოს კულტურული განვითარებისა, სულიერი და ზნეობრივი ამაღლებისა, სოციალური გაჯანსაღებისა და ეროვნული იდეის განმტკიცებისა. შეიძლება ითქვას, რომ არც ერთი ერის ისტორიაში სარწმუნოებას და კერძოდ, ქრისტიანობას ისეთი დადებითი როლი არ უთამაშია, როგორც ეს მოხდა საქართველოში. საქართველოს თხუთმეტი საუკუნის ისტორიიდან რომ ქრისტიანობა გამოვრიცხოთ, დარჩება ისეთი სიცარიელე, რომლის ამოვსებას ჩვენ ვერ ვახერხებთ... ქრისტიანობა იქცა ერის ცხოვრების კანვად, რომელზეც ამოიქარგა მისი კულტურულ-შემოქმედებითი ცხოვრება.

ქართველ მკითხველს და, განსაკუთრებით, სპეციალისტებს, უთუოდ დააინტერესებს ალექსანდრე მანველიშვილის შრომები «ქართული მოდგმის ეროვნული ფორმაცია» (პარიზი, 1955), და 1956 წელს, ერთ წიგნში მოქცეული ორი გამოკვლევა: I. საკუთრება (დაწერილია 1942 წელს, პარიზში), II. მიწის საკითხი საქართველოში (დაწერილია 1934 წელს, პარიზში).

უკანასკნელ ხანს, 90 წელს მოღწეულმა მკვლევარმა ზედიზედ ორი ახალი წიგნით გაგვახარა: 1987 წელს სან-ფრანცისკოში გამოვიდა ალექსანდრე მანველიშვილის «ძველი ქართული მწერლობა» (399 გვ.), ხოლო სულ ახლახან, 1989 წელს, იმავე ქალაქში მან გამოსცა «ოქროს ხანა ქართველი ერის ისტორიისა» (412 გვ.).

პირველი წიგნის წინასიტყვაობაში ვკითხულობთ: «ძველ მწერლობაზე საქართველოში ბევრი იწერება, მრავალ ტომებად, და ისიც გამოჩენილი სპეციალისტების მიერ, მაგრამ ზედმეტი არ იქნება, უცხოეთიდანაც ოდნავ მაინც გამოვეხმაუროთ.

გარდა ამისა, არის პრაქტიკული მოთხოვნილებაც, უცხოეთში უხვად არის გაბნეული ქართველობა, განსაკუთრებით მუსულმანურ ქვეყნებში, და ყველასათვის ხელმისაწვდომი არ არის საქართველოში მუშაობის შედეგები. ეს პრაქტიკული მოსაზრება დაედო საფუძვლად რომ გადავწყვიტე, მოკლედ, სქემატიურად მაინც, მოგვეწოდებინა უცხოეთში მყოფ ქართველთათვის ჩვენი ძველი და მდიდარი მწერლობის შინაარსი. მოკლედ, რადგან წერა ვრცლად თუ შეიძლება, გამოცემა ძნელია. ზოგადი წარმოდგენის მისაღებად კი ასეთი შრომა საკმარისია.

ვფიქრობ, ამგვარი შრომის გამოცემას უცხოეთში ისტორიული მნიშვნელობა აქვს.

ამ პატარა ნაშრომში, უმთავრესად, ძირითად წყაროებს ვემყარები. მეთორმეტე საუკუნემდე ყველაფერი ხელთა მქონდა, ცოტა ღარიბად – ახალი ხანის ძეგლები.

ყველაფერს უმთავრესად საკუთარი გზით განვიხილავ, ხოლო სხვა ავტორთაგან უმთავრესად ვსარგებლობ კორნელი კეკელიძის, ალექსანდრე ბარამიძის და პავლე ინგოროყვას გამოკვლევებით.

...უცხოეთში მყოფი ქართველი მკითხველი ალბათ, მაპატიებს ყველა იმ შეცოდებათ, რასაც ამ წიგნში შენიშნავს, რადგან, მან კარგად იცის, სადაც ჩვენ გვიხდება ცხოვრება და მოღვაწეობა, ვარდ-ყვავილებით არ არის მოფენილი და ეს ჩვენზე ადრე განიცადა ჩვენმა წინაპარმა ემიგრანტმა არჩილ მეფემ, როდესაც წერდა:

«თუ კაცსა მიხვდეს გრძლად ყოფნა
უცხო თემსა და მიწასა,
შარბათიც ჰქონდეს სასმელად
ნაღველად ამოიწებსა!»

წიგნი შედგება 14 თავისაგან. პირველ თავში განხილულია ქართული მწერლობის დასაწყისი, საქართველოს საგანმანათლებლო ცენტრები და ქართული მწერლობის ხასიათი. მეორე-მეოთხე თავები ეძღვნება ძცელ ქართულ სასულიერო მწერლობას (ქართული მარტვილობა, ცხოვრებანი, სასულიერო პოეზია), მეხუთე თავი კი – ძველ ქართულ საისტორიო მწერლობას (სუმბათ დავითის ძე, ლეონტი მროველი, ჯუანშერის ისტორია, დავით აღმაშენებელის ისტორია, თამარის პირველი ისტორია, თამარის მეორე ისტორია), ხოლო ფილოსოფიური მწერლობა განხილულია მეექვსე თავში (ეფრემ მცირე, არსენ იყალთოელი, იოანე პეტრიწი). «აღორძინების წინ» - ასეა დასათაურებული მეშვიდე თავი (საქართველოს საერთო მდგომარეობა, ურთიერთობა ბიზანტიასთან, ურთიერთობა აღმოსავლეთთან, ურთიერთობა დასავლეთ ევროპასთან); რუსთველამდელი პროზა-პოეზია (ამირანდარეჯანიანი, ვისრამიანი, აბდულმესია, თამარიანი), მოქცეულია მერვე თავში, ხოლო საგანგებო მეცხრე თავი ეთმობა შოთა რუსთაველს. კერძოდ, აქ განხილულია რუსთაველის ვინაობა, ლეგენდები. პოემის სტრუქტურა, ვეფხისტყაოსნის მთავარი მოტივები, რუსთაველის ენა, სიყვარული, ქალის კულტი, მეგობრობა, რუსთაველის სარწმუნოება, რუსთაველის სოციალური და პოლიტიკური შეხედულებანი, ვეფხისტყაოსნის ეროვნული და საკაცობრიო ხასიათი. ძველი ქართული მწერლობის მომდევნო პერიოდს (თავი მეათე) ავტორი უწოდებს «გარდატეხის ხანას» (დახასიათებულია საერთო მდგომარეობა, ვეფხისტყაოსნის დამატება-გაგრძელებანი, ხვარაზმელთა ამბავი, გმირთა სიკვდილის ამბავი, ომანიანი, როსტომიანი). ცალკე მეთერთმეტე თავი ეთმობა «მეჩვიდმეტე საუკუნეს» (თეიმურაზ პირველი, მეფე არჩილი), მეთორმეტე და მეცამეტე თავებში კი წარმოდგენიალია სულხან-საბა ორბელიანი, ვახტანგ მეექვსე, თეიმურაზ მეორე, დავით გურამიშვილი, ბესარიონ გაბაშვილი, წიგნი იხურება უკანასკნელი მეთოთხმეტე თავის, რომელშიც მიმოხილულია აშუღური პოეზია, დრამატურგია, მეთვრამეტე საუკუნის უკანასკნელი პლეადა, სამეცნიერო და ფილოსოფიური მწერლობა (შდრ. ჟურნალი «ივერია», პარიზი, 1988, N. 32, გვ. 94-95).

ასევე კულტურულ-ისტორიული და მეცნიერული ღირებულება აქვს ამერიკის კონტინენტზე გამოცემულ ალექსანდრე მანველიშვილის წიგნს «ოქროს ხანა ქართველი ერის ისტორიისა» (სან-ფრანცისკო, 1989).

საქართველოს აღორძინების (რენესანსის) ხანას ალექსანდრე მანველიშვილი პირველად შეეხო 1951 წელს პარიზში ფრანგულ ენაზე გამოცემულ «საქართველოს ისტორიაში» (იხ. VI-VIII თავები: საქართველოს რენესანსი, დავით აღმაშენებელი, ტამარი, საქართველო XII საუკუნეში, გვ. 163-215). წინამდებარე წიგნი წარმოადგენს ფრანგულად შეკვეცილი სახით გამოცემულ ე. წ. ოქროს ხანის ისტორიის გაფართოებულ ვარიანტს ქართულ ენაზე, რომლის წინასიტყვაობას ავტორი მოკრძალებით ასე ამთავრებს:

«საერთოდ, ქართველს, რომელიც საქართველოს წარსულს სუსტად იცნობს, ამ წიგნის წაკითხვა არ აწყენს, ხოლო მეტად მცოდნეს არ მოაწყენს, რადგან ყველა ცნობილი გამოკვლევა, რაც კი ჩვენს განკარგულებაში იყო, გამიყენე, რომ მკითხველისათვის ეპოქის სრული წარმოდგენა მიმეცა. აქ მოცემულია ჩვენი ერის ცხოვრების ყველა ასპექტი: პოლიტიკური, ეკონომიკური და კულტურული. და იმაშიც ვარ დარწმუნებული, რომ ჩვენი აღორძინების, მეთორმეტე საუკუნის ისტორიის საფუძვლიანი საუკუთესო პირობაა მთელი ჩვენი წარსულის შესაფასებლად და მომავლის გასათვალისწინებლად.

...ვფიქრობ, უკვე დადგა დრო ქართველმა ხალხმა დაიბრუნოს საუკუნეს მიტანებული თავისი ერთი საუკეთესო შვილის სახელი, მისი მეცნიერული მემკვიდრეობა და თუ ავტორის ნებართვა იქნება, გამოვცეთ იგი საქართველოში, რომ ხელმისაწვდომი გავხადოთ ყველასათვის...

გურამ შარაძე
«ამერიკელი ქართველები თვალის ერთი გადავლებით», თბილისი, 1992