მთავარი აქტუალური არქივი კონტაქტი გამომცემელი
მალხაზ ნუროშვილი: ფარული ქრისტიანობა საინგილოში

კაკელი დედაბერი დარეჯანის და სხვა ქედუხრელი ქართველების ხსოვნას

ბარბაროსების მიერ რომის აღებისა და აოხრებით დაშინებულ და თავზარდაცემულ ქრისტიანებს წმინდა ავგუსტინე შემდეგნაირად ამშვიდებდა: «ცხოვრება ალქიმიკოსის ქურას ჰგავს. ცეცხლი ბრიალებს, უვარგისი მასალა, ჩალა იწვის, ოქრო იწმინდება. მორწმუნე ადამიანი ოქროა და მას არაფერი ემუქრება“.

საინგილოს უმძიმესი და გმირული წარსულიდან: კავკასიის დასაპყრობად ერთმანეთთან მებრძოლი იმპერიების ინტერესების გადაკვეთის არეში მოხვედრილი საქართველოს და განსაკუთრებით მისი განაპირა მხარეების ბედი უმძიმესი და ტრაგიკული იყო. მთლიანად საქართველომ და ამ მხარეებმა სხვადასხვა იმპერიათა უშუალო შემოსევები, მათ მიერ დაქირავებულთა თავდასხმები თუ შინაგამცემლობა და ღალატი გადაიტანა. იყო დრო, როცა საინგილოშიც უსასტიკესი ტერორი იყო დამყარებული, ქართველობის ცხადად გამჟღავნებაც კი სასიკვდილო საფრთხეს უქმნიდა ადამიანს, მოსახლეობა როგორც სრული ფიზიკური განადგურების, ისე სრული ფსიქოლოგიურ-მორალური დათრგვუნვის რეალობისა და საშიშროების წინაშე აღმოჩნდა. დამონება, ეკლესიათა ნგრევა, ძარცვა, სოფელთა აოხრება, იძულებითი გამაჰმადიანება, პირველ რიგში ყველაზე ღირსეულ ადამიანთა ჟლეტა - ასეთი იყო იმხანად საინგილოსათვის «ალქიმიკოსის ქურა». შექმნილი გადარჩევის მექანიზმი სპობდა ღირსეულს და არსებობის უფლებას უნარჩუნებდა მონას. თუმცა მავანი შეცდა, მისი ანგარიში არასწორი აღმოჩნდა. სასტიკი და დაუნდობელი ტერორის პირობებში მცხოვრებმა ქართველობამ, თავისი ეროვნული მეობის და რწმენის შენარჩუნების საშუალებები გამონახა. ეს იყო ფარული, საოჯახო ეკლესიები, გარეგნულად არაქრისტიანული რიტუალები, საფლავებზე ერთი შეხდვით შეუმჩნეველი ქართული წარწერები და სხვა. დაახლოვებით მსგავს პირობებში იყო მესხეთ-ჯავახეთიც, რომლის მთელი რეგიონი მოგვიანებით მტერმა ძველი ქართული მოსახლეობისაგან ფაქტიურად დასცალა. მესხეთში შემოსეულ თურქთაგან თავის დასაცავად ფარული მიწისქვეშა სამალავებიც არსებობდა და შემთხვევითი არაა, რომ იქაურ სოფელს შეიძლება არა მაგალითად „ჩინებულა“ (თვალსაჩინო), არამედ „დამალა“ ერქვას.

ფარული სალოცავებს მსოფლიოს სხვა ქვეყნებიც იცნობენ. მიწისქვეშა და იატაკქვეშა ქრისტიანული სამყარო იყო რომშიც, ამას მისი კატაკომბებიც მოწმობენ. რომაული იატაკქვეშა სამყარო, ქრისტიანობის მისთვის მტრულ გარემოში გავრცელების და არა მტრების შემოსევის და მათ მიერ ტერორის დამყარების ნაყოფი გახლდათ. საინგილოში ეს განსაკუთრებულად დრამატული და ტრაგიკული ისტორიის, ადამიანთა გამორჩეული გმირობის, შეუპოვრობის და უტეხობის გამოხატულებაა. საინგილო, ისტორიული ქართული სამყაროს განსაკუთრებულად ძვირფასი, რთული, მრავალი საიდუმლოთი სავსე და ლამაზი ნაწილია. ის ისტორიკოსთა, არქეოლოგთა, ეთნოგრაფთა, კულტურის ისტორიკოსთა და ეთნოლოგთა მხრიდან განსაკუთრებულ ყურადღებას და კვლევას იმსახურებს. კარგი იქნებოდა, კახეთ-ჰერეთის ისტორიისა და მისი ისტორიულ-კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ საერთაშორისო სემინარები იმართებოდეს, თუნდაც ისე, როგორც ამას ბაქო კავკასიის ალბანეთზე მისი თვალსაზრისის პროპაგანდის მიზნით აკეთებს. ქართველი ახალგაზრდობაც უნდა იცნობდეს თავის ქვეყნის ისტორიის ნათელ და მძიმე მხარეებსა და პერიოდებს, ეს სკოლებშიც და უმაღლეს სასწავლებლებშიც უნდა ისწავლებოდეს. მაშ, ყური დავუგდოთ ბატონ მალხაზ ნუროშვილს.

გიორგი მარჯანიშვილი

ავტორის განმარტება: მაქსიმალურად შევეცადე ზუსტად გადმომეცა და არ დამემახინჯა სახელწოდებები. მკითხველმა აუცილებელია გაივალისწინოს, რომ კაკურ კილო-კავში, მრავლობით რიცხვში სიტყვის ბოლოს ყოველთვის ბგერა ,,ვ”, ალიბეგლოურში კი ჩვეულებრივი ,,ბ” იხმარება. ბოლოსართის ,,ი” ინგილოურში საერთოდ არ იხმარება. მაგალითად საყდრები-საყდრევ (კაკი), -საყდრებ (ალიბეგლო); კიდობნები-კიდბნევ (კაკი), -კიდბნებ (ალიბეგლო) და ა.შ. ინგილოურში არ იხმარება შემდეგი ბგერები: ,ძ” [იხმ. ,,ზ”], მაგ. ძმობა-ზმოვაჲ (კაკი), -ზმობაჲ (ალიბეგ.), ,ჯ” [იხმ. ,,ჟ”] მაგ. ჯვარი-ჟვარ; ჯიჯიმი-ჟიჟიმ].

- სამლოცველო ოჯახები, წმინდა კიდობნები
- საგვარეულო საყდრები და დადაშები {ზედაშე}
- კირიზლოვაი {კვირაცხოვლობა}
- მიცვალებულთა საფლავების ეპიტაფიები, ფარული ქართული წარწერები
- გააზრებული, შეგნებული ფარული, ქრისტიანული რიტუალები
- ქალების როლი ქრისტიანობის (ქართველობის) შენარჩუნება-შენახვაში



წინათქმა


როგორც ცნობილია, კახეთში შაჰ-აბასის 1614-1616 წლების ბარბაროსულმა ლაშქრობებმა, მის განაპირა მხარეს - კაკ-ელისენს გამანადგურებელი დარტყმა მიაყენა, რის შედეგადაც, კახეთში ყველაზე მეტად სწორედ ის დაზიანდა. მჭიდროდ დასახლებული ეს მხარე, მთლიანად გაუკაცრიელდა. თითქმის მთელი მოსახლეობა განადგურდა. ასეთი კატასტროფული შედეგები იმ ფაქტორმაც განაპირობა, რომ დღევანდელი საინგილო, კახეთისათვის ერთგვარი ბუფერის როლს თამაშობდა და უშუალოდ დაღესტანს ესაზღვრებოდა. მთის ის სახიზრები, რომელსაც მოსახლეობა ომის დროს თავს აფარებდა, ლეკებმა დაიკავეს. მათ გახიზნული მოსახლეობის განადგურებაში აქტიური როლი ითამაშეს [,,...ფეხის ყოველ გადადგმაზე გხვდებათ აქ ქართველობის დიდებულების ნაშთი: ციხეები, საყდრები, ნიშები, სასაფლაოები, ნასოფლარები და სხვ. უღრანს ტყეში ნახავთ დიდებულს საყდარს; შედიხარ ვითომ დაბურულს ტყეში და იქ კი აქეთიქითობამდე სამაროვანი გხვდებათ” (მ. ჯანაშვილი, ,,საინგილო” თბილისი 1910 წ.)]. გაუკაცრიელებული მთისძირა სოფლები თანდათან ჩამოსახლებულმა ლეკებმა, ხოლო ბარის სოფლები კი მუღალებმა დაიკავეს. ამდენად, მთისძირა სოფლებიდან მხოლოდ კაკმა შესძლო გადარჩენა (ისიც უდიდესი ზარალის ფასად. არსებობს გადმოცემა, რომლის თანახმად ამ ბრძოლებში, კაკის ბრძოლისუნარიანი მოსახლეობა მთლიანად დაღუპულა და იმის გამო, რომ სოფელში არცერთი ზრდასრული მამაკაცი აღარ ყოფილა, კაკის მამასახლისობა თურმე ერთ დედაბერ დარეჯანს უთავნია.). იმ პერიოდში სასტიკად იდევნებოდა ქრისტიანობა, ქართული ენა და საერთოდ ქართველობის რაიმე ნიშნით გამოვლენა. ძალზე მრავლისმეტყველია ის ფაქტი, რომ საინგილოში სრულიად გაქრა ათასწლეულობის განმავლობაში დამკვიდრებული ქართული სიმღერები (არათუ მრავალხმიანი, არამედ უბრალო ერთხმიანი ღიღინიც კი). ეჭვს გარეშეა, რომ საუკუნეების განმავლობაში აქ ნამდვილი ჯოჯოხეთი ტრიალებდა: შეუძლებელი იყო, აშკარად ქართველების ერთად თავმოყრა, ქორწილ-ნიშნობის ქართული წესით გადახდა, ცეკვა-თამაში, სიმღერა, ქართული გვარ-სახელის და ეროვნული სამოსის ტარება...). თავისთავად ცხადია, რომ ასეთ სიტუაციაში, რაიმე განვითარებაზე ლაპარაკიც კი ზედმეტი იყო. ყველაფერი გაიყინა, გაქვავდა. თვით უბრალო ტრადიციული კახური, ქართული კერძებიდანაც კი მრავალი მივიწყებას მიეცა; ინგილოების სამზარეულო ამიერიდან ძირითადად მხოლოდ გვიანფუჭებადი კერძებისაგან შედგებოდა (ხმელი პური, ხმელი ხორცი, ნიგოზი...). ამ დროიდან ისინი ვეღარასოდეს იზეიმებდნენ, იცეკვებდნენ, იმღერებდნენ. ამიერიდან ისინი გარეგნულად სულეიმანებად, ჰაჯიებად და ზეინაბებად უნდა გადაქცეულიყვნენ. ამიერიდან, მათ უკვე მხოლოდ ფიზიკური თვიდგადარჩენის და ეროვნული თვითმყოფობადობის შენარჩუნებისათვის ბრძოლაში უნდა დაეხარჯათ მთელი თავიანთი სულიერი და ეროვნული ენერგია. ყოველ დღეს, ყოველ წუთს, ყოველი ხერხით უნდა ებრძოლათ ქრისტიანობის ანუ ქართველობის შესანარჩუნებლად და ასე, თითქმის სამი საუკუნის განმავლობაში.

მალხაზ ნუროშვილის ფოტო: ოთარაშვილების (ჟონგაანთ) ფარული სამლოცველოს კიდბანი
კაკ-ელისენში 1614 წლიდან ,,დიდი ღამე”, დიდი გლოვა დაიწყო. ამ ტრაგიკული ვითარებიდან გამომდინარე, აქაური ქართველობა იძულებული იყო ჩაკეტილ, ფარულ საზოგადოება - ორგანიზაციად გადაქცეულიყო. დაეფარა თავისი რჯული, ეროვნება, ქართული გვარ-სახელი და მუდმივად საიდუმლოს გამჟღავნების შიშის ქვეშ ეცხოვრა. ამიტომ, აქ არც ედღესასწაულებოდათ, არც ემღერებოდათ და არც ეცეკვებოდათ; ეს ფიზიკურად შეუძლებელიც იყო. დიდი ხნის განმავლობაში, კაკის მოსახლეობას, სახიზარებში ექსტრემალურ ვითარებაში უხდებოდა ცხოვრება. შედარებით ხელსაყრელი პირობების დროს, სოფელში ბრუნდებოდნენ, მაგრამ ამ დროსაც კი გასახიზნად მუდმივ მზადყოფნაში უნდა ყოფილიყვნენ. გადმოცემის თანახმად, სოფლის გადარჩენილი მცირე ნაწილი ულუბაშის მთის ქვემოთ, ,,შაჰ-აბასაჲ კორთეჲ” ღელეში აფარებდა თავს (აშკარაა, რომ ამ ღელეს სწორედ შაჰ–აბასის შემოსევების შემდეგ დაერქვა უცნაური სახელი ,,კორთეჲ”, რაც ინგილოურად ღია, რამოდენიმე სართულიან ჭურჭლის დასალაგებელ ერთგვარ თაროს ჰქვია (წიგნის თაროს ჰგავს). სხვათაშორის, თხილიანში [მინდორია კაკში (კაკისთავი)], ულუბაშის მთის ქვემოთ, სწორედ კორთეს მაგვარი ღელეებია. მაგალითად ერთი ღელე, რომელსაც ,,წყლიან ღელესაც“ უწოდებენ, ისეთი კიბე-კიბე ღელეა, რომ შეუძლებელია ადამინმა ამ ღელეში პირდაპირ იაროს, ის მართლაც კორთეს მოგვაგონებს. ალბათ სწორედ ამის გამო, საჭურჭლე კორთეს სახელი დაერქვა ღელეს, თუმცა შეიძლება პირიქითაც იყოს; სავსებით შესაძლებელია მრავალი წლის განმავლობაში, თავშესაფრებში მცხოვრებმა ადამიანებმა სოფელში დაბრუნების შემდეგ, ღელეთა კორთეების მსგავს ოჯახურ თაროსაც ,,შაჰ–აბასაჲ კორთეჲ“ შეარქვეს).

ლეკების საბოლოოდ გაბატონებისა და ქართველების სრული დამონების შემდეგ კი, ფაქტიურად ყოველი ქართული ოჯახი მთლიანი ორგანიზაციის თითო-თითო უჯრედად გადაეწყო, რადგან უკვე ძალზე გაჭირდა აშკარა კონტაქტები, ოჯახების დონეზეც კი. ასეთ ვითარებაში, რომ არა ფარული სამლოცველოები, ქართველთა სრული გადაგვარება აბსოლლუტურად გარდაუვალი იქნებოდა [წარმოიდგინეთ, როგორი ტერორი და ამ ტერორის შედეგად რაგვარი კარჩაკეტილობა უნდა ყოფილიყო გაბატონებული, რომ ერთი მცირერიცხოვანი სოფლის (მცირერიცხოვანი ამ ტრაგედიის შემდეგ, თორემ კაკი ისტორიულად ძალზე დიდი სოფელი ყოფილა) აღმოსავლეთ და დასავლეთ ნაწილებში, რომელიც მაქსიმუმ 3-4 კმ.-ს შეადგენდა, ორ - თოფახურ და კაკისთავურ კილოკავზე ელაპარაკა ხალხს.].

მალხაზ ნუროშვილის ფოტო: ხუციშვილების ფარული სამლოცველო სახლი. კაკის ღვთისმშობლის ეკლესიის განადგურების შემდეგ ეკლესია ფარულად ამ სახლში განთავსდა.

მალხაზ ნუროშვილის ფოტო: ქიტიაშვილების (ბარბაროს) ფარული სამლოცველო


სამლოცველო ოჯახები, წმინდა კიდობნები


საინგილოში არსებული სიტუაცია თავისი ტრაგიზმით ბიბლიურ წარღვნის ტოლფასი იყო; ფარული სამლოცლო კიდობნები აქა-ური ხალხისთვის მართლაც ნოეს კიდობანს წარმოადგენდნენ.


გადარჩენილმა ქართულმა მოსახლეობამ, განადგურებული ეკლესიების ხატები, წმინდა წიგნები და სხვა საეკლესიო ნივთები სახლებში გადაიტანა და ფარულად გააგრძელა ქრისტიანული რიტუალების შესრულება. ასე ჩამოყალიბდა უნიკალური და განსაკუთრებული ფენომენი ფარული სამლოცველოებისა [გამაოგნებელი და გასაოცარი ფაქტია ის, რომ დამპყრობლებმა ტოტალური ზეწოლის და მკაცრი ყოველდღიური კონტროლის მიუხედავად, ასეთ მცირე ტერიტორიაზე სამლოცველოების აღმოჩენა და მისი განადგურება ვერ შეჰსძლეს. ეს მართლაც დაუჯერებელი ფაქტი, მთელი კაკის მოსახლეობის საოცარ ერთსულოვნებაზე მეტყველებს]. ხსენებული სამლოცველოები ფაქტიურად მოქმედი ეკლესიის ფუნქციას ასრუ-ლებდნენ, სადაც ფარულად იკრიბებოდნენ, ლოცულობდნენ, ანთებდნენ სანთლებს, აკმევდნენ საკმეველს და ღმერთს გადარჩენას შესთხოვდნენ. ისინი აქაურ ადამიანებს წარმოუდგენელ ძალას აძლევდნენ. კიდობნები ხალხს ღმერთთან, ეკლესიასა და საკუთარ დიდ წარსულთან ჰქონდა გაიგივებული.

სიტუაციის არქიტრაგიკულობას თვალნათლივ ადასტურებს ისეთი მრავლისმეტყველი ფაქტი, როგორიცაა ქართული სიმღერებისა და ცეკვების ინგილოთა ყოფიდან გაქრობა, რომელზეც ზემოთ გვქონდა საუბარი. წარმოსადგენია ფარული ,,მაყრული” ან ფარული ,,ნადური” ან და ფარული ,,ლაშქრული”? შემორჩა ის, რასაც დამპყრობლები ვერ კრძალავდნენ – მიცვალებულთა ,,შატირება” და ყველაზე ინტიმური - ის, რასაც დედა თავის პატარას უმღერდა - ,,ნანა”, რაც თითქმის იგივე შატირება გახლავთ (აქ მხედველობაში მისაღებია ის ფაქტი, რომ როგორც უკვე ზემოთ ვახსენეთ, კაკში არც ერთი ზრდასრული მამაკაცი არ გადარჩენილა და ცხადია მამაკაცთა უფროსი თაობის გარეშე, ტრაგიკულ გარემოებებში აღზრდილ ახალ თაობას სიმღერები უკვე აღარ ეცოდინებოდა). მიუხედავად ქრისტიანობის, ანუ ქართველობის ასეთი ტოტალური, არნახული დევნისა, საინგილოს ქართველებმა მართლაც შეუძლებელი შეძლეს და ფარული სამლოცველოების, ნასაყდრალების მეშვეობით ქრისტიანობა და ქართველობა შეინარჩუნეს. ამ ფაქტს საქართველოს ისტორიაში ანალოგი არ გააჩნია, სრულიად უნიკალური მოვლენაა და ეს მხოლოდ და მხოლოდ ფარული ქრისტიანული სამლოცველოებისა და ,,საყდრების” დამსახურებაა!

გადმოცემის თანახმად, ამ ყველაფერს სამღვდელოების შთამომავლები პატრონობდნენ. წმინდა წიგნებსა და სხვა საეკლესიო ნივთებს კიდობანებში ფარულად ინახავდნენ, რის გამოც ასეთ სამლოცველოებს “ხუციანთ კიდბანი”(ხუციშვილებისა), “ქიტიანთ კიდბანი”(ქიტიაშვილებისა), “ბულუღიანთ კიდბანი” (ბულუღაშვილებისა), ,,ჟონგაანთ კიდბანი” (დღევანდელი ოთარაშვილების გვარის ერთი ნაწილი, რომლებიც წინათ ჟონ-გაშვილები ყოფილან) ეწოდათ, თუმცა შესაძლოა მათ ბიბლიურ კიდობანთანაც ჰქონდეს საერთო.

მღვდელ იროდიონ ოქროპირიძეს, რომელიც საინგილოში თუ არ ვცდები XIX საუკუნის ბოლოსა და XX-ის დასაწყისში მოღვაწეობდა, თავის ნაწერებში საოცარი ფაქტები აქვს აღწერილი იმისა, როგორ ეზიარებოდა, მარხულობდა და ინათლებოდა საინგილოს ქართული მოსახლეობა ისეთ სიტუაციაში, რომელზეც ზემოთ ვილაპარაკეთ. აი რას წერს იგი: “თუ ინგილოს (მარხვის დროს, მ. ნ.) თათარი ბეგი ეწვეოდა, შემდეგნაირად გაუმასპინძლდებოდა: სტუმრის პატივსაცემად თათრულ წესზე დიდ ქვაბში ფლავს მოხარშავდნენ, ფლავის მომზა-დების დროს ქვაბში სპილენძის თეფშს ჩააყოლებდნენ და ბრინჯის ფაფას გაყოფდნენ, ერთი ნაწილი სტუმრისათვის, მეორე ოჯახისათვის იყო განკუთვნილი. სტუმრის წილ ფლავში ერბოს ჩასდებდნენ მის დასანახად, თავიანთ წილში კი კაკლის ზეთს ჩაასხამდნენ ხოლმე, ფლავს კი იმ ერთი ქვაბიდან იღებდნენ, რომ სტუმარს ეჭვი არ აეღო” (ი. ოქროპირიძე “ქრისტიანობა საინგილოში”, მნათობი 1989, N#12 (5, 6, 7, 9))

ბავშვების ნათლობის შესახებაც მამა იროდიონი შემდეგს გვიყვება: ,,...როგორ და საიდან ჩნდებოდა მღვდელი ამ თათრებშიო იკითხავთ, ქიზიყიდან სამკალში სამუშაოდ გლეხები მოდიოდნენ, ხელში ნამგალები ეჭირათ და თავზე ხილაბანდები ჰქონდათ მოხვეული, იმათში ერთ-ერთი მღვდელი იყო, რომელიც ინგილოებს წინასწარ ჰყავდათ შეპირებული. ინგილოებმა წინათ და ზოგან ახლაც ისეთი დაფარული სახლები იციან, რომ სხვენი საკუჭნაოდ და ოთახად ჰქონდათ გამოყენებული. სხვენზე სინათლე არსაიდან არ შედიოდა. ეს განაპირობებდა მათს იდუმალ მოქმედებას. მუშად მოჩვენებულ იმ მღვდელს, ღამე იქ აიყვანდნენ და მანამდე მოგროვილ ბავშვებს ჩუმად ნათლავდნენ” (ი. ოქროპირიძე “ქრისტიანობა საინგილოში” მნათობი 1989 N#12 (5, 6, 7, 9)). ამასვე ადასტურებს დიმიტრი ჯანაშვილიც (1851 წლის შემდეგ აქ ამოქმედდა ეკლესია და ხალხი მასიურად ინათლებოდა):

,,...ბევრს, რომელთაც მის (ანუ მღვდლის, მ. ნ.) მიერ ჰქონდათ მიღებული ნათლისღება, ახსოვდათ თავიანთი ნათლობა 1856 წელს და მღვდელი მირონს არ სცხებდა მეორედ, რადგან მირონცხება არ განიმეორების. ასეთი იყო მაგალითად პაპაჩემი ისააკ ჯანაშვილი, კაცი მცხოვანი 120 წლისა.” (დ. ჯანაშვილი “შაჰ-აბასის შემოსევა საქართველოში და საინგილო”, თბილისი 1907 (1, 3, 4, 8, 12, 13.))

იგივე იროდიონ ოქროპირიძე ზიარების ფაქტების შესახებ შემდეგს გადმოგვცემს: “ზიარებასაც შემდეგნაირად ასრულებდნენ: წყალკურთხევის, აღდგომის ან სხვა ბედნიერ დღეს, რომელიმე მორწმუნე ინგილო კახეთის სოფლებში წავიდოდა, სეფისკვერის რამოდენიმე ნაწილს და ნათლისღების წყალს წამოიღებდა. იმ წყალსა და სეფისკვერს ერთად გასთქვეფდნენ და ნაცარში აურევდნენ. ნაცარს წმინდად ინახავდნენ და თუ სოფელში მომაკვდავი ავადმყოფის ზიარება დასჭირდებოდათ, იმ ნაცრისას ცოტას ართმევდნენ, წყალში გახსნიდნენ და დაალევინებდნენ (მომაკვდავს მ. ნ.) (ი. ოქროპირიძე “ქრისტიანობა საინგილოში”, მნათობი 1989, N#12 (5, 6, 7, 9))” {რა თქმა უნდა ეს წმინდა ნაცარი ფარულ სამლოცვლოებში იქნებოდა შენახული, ძირითადად ,,ხუციანთ წმინდა ოჯახში” , მ. ნ.}.

ეჭვგარეშეა, ამ ყველაფრის სულისჩამდგმელნი ფარული სამლოცველო ოჯახები და მღვდლების ფუნქციების შემთავსებელი, “კიდობნების” პატრონნი წარმოადგენდნენ, ძირითადად ქალები, ე.წ. „ბებრევ“–ი და ამ ფარულ სამლოცველოებს შორის მთავარი, ყველა სამლოცველოების დედა - ,,ხუციაანთ ოთხთავი”, რომელიც ხუციშვილების ცნობილი გვარის მღვდლების ოჯახში განთავსდა. აქ ინახებოდა ამ გვარის განადგურებული ეკლესიის საეკლესიო ნივთები, მათ შორის ვახტანგ მეფის მიერ სტამბური წესით გამოცემული და კახის ღვთისმშობლის სახელობის ეკლესიისათვის შეწირული წმინდა ოთხთავი (ამ საკითხს სერიოზული შესწავლა სჭირდება). ფაქტიურად ხუციანთ ფარული სამლოცველო საკათედრო ტაძრის ფუნქციას ასრულებდა, იგი ფარულად წარმართავდა მთელი საინგილოს რელიგიურ თუ სოციალურ-პოლიტიკურ ცხოვრებას.

ამ საქმეს ბევრი ჩვენი წინაპარი შეეწირა; მ. ჯანაშვილი თავის ,,საინგილოში” მოგვითხრობს, რომ სახრჩობელას ვერ ასცდებოდა ის, ვისაც სანთლის დანთებაში მიუსწრებდნენ, ანდა ვინმეს მარხულობას გაუგებდნენ. მას მოჰყავს მაგალითი, რომ სულთანმა აბელ ხუციშვილი სწორედ ქრისტიანული წესებისა და საეკლესიო ნივთების შენახვისათვის ჩამოახრჩობინა, ხოლო ჭარელმა დედაკაცებმა ზილფი ჯანაშვილი შამფურებით დახვრიტეს და ისე მოკლესო.

როგორც უკვე ავღნიშნეთ, ამ სამლოცველოებიდან უპირველესი მაინც ,,ხუციაანთ კიდბანი” იყო. დიდი ალბათობით, პირველი ფარული სამლოცველო სწორედ ის გახლდათ. მისი მაგალითის საფუძველზე, ხალხის გამრავლებასთან ერთად, სხვა ადგილებშიც იქნა ფარული სამლოცველოები ანუ ,,წმინდა კიდობნები” შემოღებული. სავარაუდოდ 1845 წლის, ანუ სასულთნოს გაუქმების შემდეგ კი, თანდათან უკვე ყველა მამა-პაპისეულმა ოჯახებმა საკუთარი სალოცავი ,,კიდბანი” დაიდგა, რომელიც ფაქტიურად ოჯახის სამლოცველო კუთხეს წარმოადგენდა. მათზე მ. ჯანაშვილი შესანიშნავად გვიამბობს, როცა ინგილოს სახლის შიდა ინტერიერს აღწერს: [ოთახის] “,...მარჯვენა კუთხეში კი, მაღლა ჭერს ქვეშ წმინდა კიდბანი [იდო], რომელიც მეტად პაწიაა და საოჯახო სიწმინდეთ ითვლება და გარდა მამის და ანუ მის მემკვიდრე ვაჟისა, მას ვერავინ შეეხება. მასში ინახავენ საკმელს, ბამბას, ცვინს. საახალწლოთა და სააღდგომოთ მამა ამოიღებს ცვინსა და ბამბას, ცოლს მისცემს, ესეც ჩამოჰქმნის სანთლებს, მერე მამა ანთებს, მიაკრავს ,,კიდობანს” და ყველანი წინ ჩამწკრივდებიან და დაიწყებენ ლოცვას” (მ. ჯანაშვილი, ,,საინგილო”, თბილისი, 1910 წ., გვ. 48).

მალხაზ ნუროშვილის ფოტო: ჭირტიაანთ საყდარ (ჭირიტაშვილების)

მალხაზ ნუროშვილის ფოტო: ხუციაანთ საყდარ (ხუციშვილების). დიდი ალბათობით ეს კაკის ცნობილი ღვთისმშობლის ეკლესიის ნანგრევები უნდა იყოს
საგვარეულო საყდრები და წმინდა დადაშები {ზედაშე}

ქრისტიანობის გადარჩენაში ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი როლი კიდევ ორმა საოცარ-მა ფენომენმა შეასრულა. ეს არის ,,საყდრევ”-ი და წმინდა “დადაშევ”-ი.

საყდრები კახში იმ ადგილებს ეწოდება, სადაც დიდი ხეების (ძირითადად აკაციის და ცაცხვის ხეები) ერთგვარი პატარ-პატარა კუნძულებია, ხოლო „დადაშა“ არის ერთ-ერთი წმინდანის ან ეკლესიის სახელზე ნაკურთხი ქვევრი, რომელიც ამ წმინდანის დღეობაზე იხსნება (უწინ ძირითადად კვირაცხოვლობის სამშაბათს). კახში ძალზე ბევრი ადგილებია, სადაც ხელ-უხლებელ ხანდაზმულ ხეთა ერთგვარი კუნძულებია წარმოქმნილი. ისინი წმინდა ადგილებად ითვლებოდა, მათ აქაური ქართველობა დიდი მოწიწებით ეპყრობოდა და ,,საყდრებს” ეძახდა. ეს დღესაც ასეა, თუმცა სამწუხაროდ, დღეს უკვე ნელ-ნელა ვკარგავთ მოკრძალებას მათ მიმართ. ასეთი საყდრები, როგორც უკვე ვთქვი ბევრია: ,,ბარბაროი [საყდარი]” (ქიტიაშვილებისა), ,,ხუციანთ საყდარ” (ხუციშვილებისა), ,,ჭირტიან(თ) საყდარ” (ჭირიტაშვილებისა), ,,კაციაან(თ) საყდარ” (კაციაშვილებისა), ,,ბერონ(თ) საყდარ” (ბეროშილებისა), “ნურავიან(თ) საყდარ” (ნუროშვილებისა), ,,ბულუღიან(თ) საყდარ” (ბულუღაშვილებისა), “ჭუჭუხიან(თ) საყდარ” (ჭუჭუხაშვილებისა), ”ყალლან(თ) საყდარ” (ეპიტაშვილებისა), ,,ყოლან(თ) საყდარ” (ლომაშვილებისა), “ალაყულან(თ) საყდარ” (ალაყულაშვილებისა). ამ ადგილებში ბევრი მაღალი და დიდი ხეებია გაზრდილი. იქ მათ მოჭრას ვერავინ ვერ ბედავდა და დღესაც ვერ ბედავს, თუმცა კომკავშირლებს ერთხელ მათი გადაჭრა უცდიათ. ზოგიერთ ადგილას მთლიანად გადაუჭრიათ (იქ შემდეგ კვლავ გაზრდილა ხეები და კვლავ უწინდელი სახე მიუღიათ ამ ნასაყდრალებს), ზოგგან კი ვერა (თუ არ ვცდები მეორე მსოფლიო ომის დროს), რადგან მუშებიდან ვიღაც მომკვდარა, შეშინებიათ და განზრახვაზე ხელი აუღიათ. მოგვიანებით ზოგიერთ ადგილას ხეები მაინც გადაჭრეს და იქ სახელმწიფო დაწესებულებები ააგეს (ახლა იქ თითო-თითო ხეა შემორჩენილი). მათ ამოსაძირკვად ბევრი დრო დაუხარჯავთ, რადგან თათრებსაც ეშინიათ მათი. მაგალითად ალაყულანთ საყდრის ყველა ხე ამოუგლეჯიათ, ერთი კი ვერაფრის დიდებით ვერ ამოუგლეჯიათ; ის ერთი ხე დღესაც დგას ხუთსართულიანი სახლის გვერდით). ამ ადგილებში ძირითადად ,,დიდ მარხოჲ”-სა (აღდგომის მარხვა) და ,,პატრა მარხოჲ”-ს (მარიამობის მარხვა) დასრულების ანუ ,,გასხლინებისას” (აღდგომა, ხსნილი) მიდიოდნენ, სანთლებს ანთებდნენ, კლავდნენ რაღაც სათხოვარისათვის შეპირებულ ,,მამალ-ვარიას”, (ყოჩებსაც კი), მიჰქონდათ წითელი კვერცხები (აღდგომისას), იქვე გაშლიდნენ სუფრას და ერთად ქეიფობდნენ (ეს ტრადიცია დღესაც ცოცხლობს, თუმცა ესაც ნელ-ნელა მივიწყებას ეძლევა). ძალზე საოცარი და ერთი შეხედვით გაუგებარია ის ფაქტი, რომ არც თუ ისე დიდი ფართობის მქონე კახის ტერიტორიაზე უამრავი წმინდა ნასაყდრალია ერთმანეთის სიახლოვეს (მაგალითად ბეროშვილების, ფაჩხატაშვილების, ბულუღაშვილების “საყდრები” სულ რაღაც 100 კვადრატულ მეტრშია განლაგებული. დაახლოებით ასეთივე მანძილია “ჭირტიანთ საყდრსა” და “კაციანთ საყდრს” შორის, ასევე “ნურავიანთ საყდარსა” და “ალაყულანთ საყდარს” შორის. ჩემი აზრით ეს “საყდრები” უფრო საგვარეულო ეკლესიები უნდა ყოფილიყვნენ, ზოგი დიდი გვარის და მნიშვნელობის, ზოგი პატარა. ამავე დროს, სავსებით შესაძლებელია, რომ ზოგიერთი ამგვარი საყდრის ტერიტორიაზე უწინ წმინდა დადაშები ყოფილიყო ჩადგმული, რომლებიც შემდეგ ნელნელა საყდრებად გადაიქცნენ. იმის გათვალისწინებით, რომ შექმნილი კატასტროფული გარემოებების შედეგად, საეკლესიო ნივთებმა უკვე უდიდესი ქრისტიანული და ეროვნული მნიშვნელობა შეიძინეს (თვით უმნიშვნელო, არა რელეგიური დანიშნულების საეკლესიო ნივთმაც კი), ეს ადვილად შესაძლებელია.

მალხაზ ნუროშვილის ფოტო: კახი, ბაირამაშვილების ოჯახის „გასხლინევი დადაშაი“

მალხაზ ნუროშვილის ფოტო: „გასხლინევი დადაშაი“

წმინდა დადაშები {ზედაშე}

„დადაშევ“–ი (ანუ ზედაშე) რომელიმე დღეობის ან წმინდანის სახელზე ნაკურთხი სხვადასხვა ზომის ქვევრებია, მასში ისხმებოდა ღვინო , რომელიც მხოლოდ წმინდანის დღეობის დღეს იხსნებოდა.

დადაშა უბრალო ზედაშე არ არის. აქ, ჩვენთან, დადაშაში ღვინის ჩასხმა მარხვის დასასრულამდე, ,,გასხლინებისათვის” [მარხვის დასასრული, (,,ხსნილი”- ,,სხლინი), ანუ დღესასწაულის დღე, მაგ. აღდგომის] ლოდინი და შემდეგ ,,გასხლინებისას” მისი ახდა, დიდ რიტუალს წარმოადგენდა. ეს მხოლოდ ერთჯერადი აქტი არ იყო. ყველა მეზობელმა იცოდა, რომელ გვარს (ოჯახს) რომელი წმინდანის დადაშა ჰქონდა, ,,გასხლინებისას” ყველა იქ იკრიბებოდა.

უწინ მთელი საგვარეულო ერთ სახლში ცხოვრობდა. მთავარი ოჯახები ბევრი მიწების მფლობელები იყვნენ. როცა შვილები გამრავლდებოდნენ და დიდ ოჯახს გამოეყოფოდნენ, მათ იქვე ახლო-მახლოს უშენებდნენ სახლს. სამი-ოთხი ძმა მთავარ სახლთან ერთად უკვე ოთხი-ხუთი კომლი გამოდიოდა, ყველას აუცილებლად ერთი მამა-პაპისეული დადაშა ჰქონდა. ,,გასხლინებისას”, ცოლ-შვილიანად იმ ადგილას მიდიოდნენ, ყველა თავის დანაპირებს მიიტანდა, სანთლებს ანთებდნენ და დღესასწაულობდნენ (სამწუხაროდ, დღეს უკვე უფრო მეტად საქეიფოდ, თუმცა ხონჩებისა და სანთლების გარეშე მას დღესაც ვერაავინ ვერ შეეხება!).

დღეს, საინგილოში, ყველა ტრადიციაზე მეტად, დადაშის ტრადიციაა შემონახული.


კüრიზლოვაი {კვირაცხოვლობა}

ასეთი ხერხით, აქაურები, დამპყრობელთა თვალწინ უდიდეს ქრისტიანულ დღესასწაულს - აღდგომას ფარულად და თან ამავე დროს სახალხოდ ერთობლივად ზეიმობდნენ. ამრიგად კვირაცხოვლობის სამშაბათი საინგილოს ფარულ ქრისტიანულ საზოგა-დოებისათვის თანდათან უმთავრეს ფარულ ქრისტიანულ დღესასწაულად იქცა. ის ქრისტიანობის (ქართველობის) გადასარჩენი მძლავრი საშუალება გახდა.

სწორედ ამის გამო, წინათ ძალზე ბევრი ,,კვირიზლის” ანუ კვირაცხოვლობის სამშაბათის ანუ მიცვალებულთა მოსახსენებელი დღის დადაშები და საყდრები ყოფილა. თვით ცნობილი კასრის საყდრის დიდი, 1 000 ჩაფიანი ქვევრიც კვირიზლობის იყო. მას კვირაცხოვლობას, მიცვალებულთა მოხსენების სამშაბათს ახდიდნენ ხოლმე.

კასრის საყდარში და იქვე მდებარე სოფლის სასაფლაოზე ამ დღეს, ქართული სოფელიდან უამრავი ხალხი ამოდიოდა და დიდ შეკრებას მართავდა. კასრის საყდრის ნასაყდრალზე ანთებდნენ სანთლებს, სწირავდნენ საკლავებს, საფლავებს უკმევდნენ საკმეველს და ერთად იგონებდნენ საკუთარ გარდაცვლილებს (კასრის საყდრის ირგვლივ, მის ქვემოთ, მთის ფერდობზე ძველი სასაფლაოა, იქვე გვერდით განცალკავებულად კი ,,ბებრევი სამარუან”-ი.).

ძალზე საინტერესოა, რომ ამა თუ იმ უბანში მცხოვრებ გამოკითხულთა უმეტესობა, თავის ,,საყდრევსაც” კვირაძლისად მოიხსენიებს. ჩემი აზრით, ესაც კონსპირაციის გამო მოხდა, რადგან მიცვალებულებთან დაკავშირებული რიტუალების გარდა, სხვა რომელიმე ქრისტიანული რიტუალის საჯაროდ აღსრულება უბრალოდ შეუძლებელი იყო.

ამრიგად ინგილოთა ერთადერთი საჯარო, კოლექტიური შეკრება მხოლოდ და მხოლოდ სამაროვანებზე ხდებოდა. საერთო კავკასიური ტრადიციიდან გამომდინარე, დამპყრობელნი მოსახლეობას მიცვალებულების მოხსენებას ვერ უკრძალავდნენ ან ეს მათ საფრთხედ არ მიაჩნდათ. ზოგჯერ ისინი ტრაპეზში თავადაც მონაწილეობდნენ. მათ წარმოდგენაც კი არ ჰქონდათ, რომ ეს ე.წ. ,,შირინები”, ,,მახმუდები” თუ ,,ბენევშები” მათ თვალწინ თავის უდიდეს დღესასწაულს, ქრისტეს აღდგომას კრინტის დაძვრის გარეშე ზეიმობდნენ. კონსპირაციის გამოა, რომ ჩვენთან მხოლოდ ეხლაღა შემოდის მისალმება -,,ქრისტე აღდგა” - ,,ჭეშმარიტად აღდგა”. ასევე კონსპირაციას მიეწერება, რომ კახის მოსახლეობა კასრის საყდარს კირიზლის (კვირაცხოვლობის) საყდრად მოიხსენიებს, თუმცა ის წმინდა სამების სახელობისაა.


კახის ეკლესიის ყოფილი წინამძღვრის - მამა იოანე (აბასაშვილი) -ს ფოტო: კახი, კაკისთავი, ,,თხილიანის” ძველი სამაროვანი


მიცვალებულთა საფლავების ეპიტაფიები, ფარული ქართული წარწერები


კაკ–ელისელნი თავიანთი ქრისტიანობის დასადასტურებლად, საფლავის ქვაზე არაბული ეპიტაფიის სტრიქონებს შორის ქართული ანბანით ისე აწერდნენ მიცვალებულის გვარ-სახელს, რომ უცხოს ვერ შესძლებოდა მათი ქრისტიანობის (ქართველობის) ამოცნობა. უაღრესად საინტერესოა და წინა თავებში მოთხრობილ ამაღელვებელ ფაქტებზე არანაკლებ საყურადღებოა, როგორ ასაფლავებდნენ მიცვალებულებს 1850 წლამდე ანუ ქრისტიანობის ოფიციალურ აღდგენამდე მუდმივი კონტროლის ქვეშ მყოფი ადგილობრივი ქართ-ველები და რა ეპიტაფიებს აწერდნენ საფლავის ქვებზე.
ცხადია, იმ დროს დასაფლავების წესები და საფლავის ეპიტაფიები გარეგნულად აუცილებლად მაჰმადიანური უნდა ყოფილიყო. დაუჯერებელია, მაგრამ ფაქტია, რომ აქაურმა ქართველებმა საკუთარი ქრისტიანობის (ქართველობის) დასადასტურებლად ამ შემთხვევაშიც იპოვეს ერთობ მოხერხებული გამოსავალი; საფლავის ქვებზე არაბული ეპიტაფიის სტრიქონებს შორის ქართული ანბანით ისე აწერდნენ მიცვალებულის გვარ-სახელს, რომ უცხოს ვერ შესძლებოდა მათი ქრისტიანობის (ქართველობის) ამოცნობა.

კახში, თოფახის (ისტორიული უბანი იყო, დღეს ის უკვე ე. წ. ქალაქმა კახმა შთანთქა, თუმცა ეს ტოპონიმი ზეპირსიტყვიერებაში ჯერ კიდევ ცოცხლობს) და კახისთავის თხილიანის ძველ სამაროვანებში ასეთი რამოდენიმე საფლავია. მაგალითად თოფახის ძველ სამაროვანში, ერთ ძველ, 1816 წლით დათარიღებულ საფლავის ეპიტაფიაში გვარი “ჯანაშვილი” ქართული ასოებით არაბულის მსგავსად ისე მიუკლაკნიათ, თუ წინასწარ არ იცი ან ახლოდან კარგად არ დააკვირდები, ქართულს არაბულისგან ვერაფრის დიდებით ვერ გაარჩევ. ზოგ საფლავს კი ვრცელი არაბულის შემდეგ, საფლავის ქვის ძირში ქართულად, ძალზე პატარა და წვრილი ასოებით ქართული გვარი აქვს მიწერილი (ეს ყველაფერი შეიძლება მავანმა არაფრად ჩააგდოს, მაგრამ თუ გავითვალისწინებთ იმ დიდ ფიზიკურ პრესს, რომელსაც აქაური ქართველები განიცდიდნენ, აღვიქვამთ, რომ საფლავის ქვებზე ქართული წარწერების გაკეთება ჭეშმარიტი გმირობის ტოლფასი იყო, რადგან თუ კი დამპყრობლები ქართულ სახელ-გვარში, ცეკვა-სიმღერაში და ქართულ სამოსში ქრისტიანობას ხედავდნენ და სასტიკად დევნიდნენ, განა მას უფრო მძაფრი რეაქცია არ ექნებოდათ საფლავის ქვების ქართულ წარწერებზე? საიდუმლოს გამჟღავნების შემთხვევაში, უეჭველია ამ წარწერის გამკეთებლებსა და მათი ოჯახის წევრებს სიკვდილით დასჯა არ ასცდებოდათ.).

საფლავის ქვებზე გაკეთებული ქართული წარწერები ამ შემთხვევაში უკვე მხოლოდ ქართული ასოები აღარ იყო! მათით ხდებოდა არა მარტო ერთი კონკრეტული მიცვალებულის, არამედ მთელი კაკ–ელისენის ინგილოების ქრისტიანობის (ქართველობის) დადასტურება, რაც ფაქტიურად მიცვალებულის საფლავის კურთხევის ტოლფასი იყო!

მალხაზ ნუროშვილის ფოტო: „სანევის“ სამაროვანი, ჯანაშვილის საფლავის 1816 წლის ეპიტაფია

წარმართული ჩვევები თუ შეგნებული ფარული ქრისტიანული რიტუალები


იმ ჯოჯოხეთურ სიტუაციაში გადარჩენილ მცირერიცხოვან ადამიანებს, რომელთაც თვალწინ მოუკლეს ან ტყვედ წაუყვანეს თითქმის ყველა ახლობელი, გადაუწვეს სახლ-კარი და დაუქციეს ეკლესიები, წარმოუდგენელია ეკლესიის ნანგრევებში საკუთარი უახლოესი ტრაგიკული წარსული არ დაენახათ და ხეებისათვის ეცათ თაყვანი.


ყველაფერთან ერთად ფარული სამლოცველოების, ნასაყდრალი ადგილების თაყვანისცემის, ,,დადაშების” ფენომენში საინტერესო არის ისიც, რომ საშინელი დევნის პირობებში მყოფმა აქაურმა ქრისტიანებმა ისე შენიღბეს თავიანთი მოქმედებები, რომ დამპყრობლებს ეს ადგილები ფირებად მოაჩვენეს. ,,ფირს” მაჰმადიანებში ისეთ ადგილს უწოდებენ, სადაც ვინმე ცნობილი ან წმინდა ადამიანის საფლავი ან საფლვებია. მაჰმადიანებს ეგონათ, რომ ინგილოები არა ნასაყდრალ წმინდა ადგილზე, საყდრის წმინდანის სახელზე ანთებდნენ სანთელს, არამედ ისინიც ფირებს ანუ ხეებს ეთაყვანებოდნენ. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ აბსოლუტურად მცდარია მოსაზრება, თითქოს ინგილონი წარმართული ტრადიციის მიხედვით, წმინდა ადგილებში და თვით ქურმუხის დიდ საყდარზეც კი სანთლებს ხეებსა და ქვებს უნთებდნენ. ზოგიერთი ქართველი მეცნიერის მიერ გამოთქმული ეს ფაქტებით დაუდასტურებელი სამეცნიერო ვარაუდი (რომელსაც რა თქმა უნდა არსებობის უფლება აქვს), რატომღაც საყოველთაოდ დამკვიდრდა. ის ზოგიერთმა აზერბაიჯანელმა მეცნიერმა პოლიტიკური მიზნით წყალგაუვალ არგუმენტად მიიჩნია და ძალზე უსაფუძვლო, ტენდენციური, შეიძლება ითქვას აბსურდული თეორიები წამოაყენა ქურმუხის წარმართული ტაძრის არსებობის და ინგილოთა არაქართველობის შესახებ.

იმ ჯოჯოხეთურ სიტუაციაში გადარჩენილ მცირერიცხოვან ადამიანებს, რომელთაც თვალწინ მოუკლეს ან ტყვედ წაუყვანეს თითქმის ყველა ახლობელი, გადაუწვეს სახლ-კარი და დაუქციეს ეკლესიები, წარმოუდგენელია ეკლესიის ნანგრევებში საკუთარი უახლოესი ტრაგიკული წარსული არ დაენახათ, არ დაენახათ მშობლები, შვილები, დები, ძმები. წარმოუდგენელია, ამგვარ თავზარდაცემულ ადამიანებს არა დიდი საყდრისათვის ან საკუთარი საგვარეულო საყდრებისათვის, არამედ წარმართული ჩვევით ფიზიკური ხეებისათვის ეთხოვათ შველა და შემწეობა.

რაც შეეხება ქურმუხის დიდი საყდრის დიდ ქვაზე სანთლების ანთებას, ესაც კვლავ და კვლავ აქაურების შეგნებულ ქრისტიანობაზე მეტყველებს; საყოველთაოდ ცნობილია, რომ ყველა აქაურ ქრისტიანს სჯეროდა, რომ დიდ საყდართან არსებული დიდი ლოდი მღვიმე-ეკლესიაა და რომ უწინ ამ ქვის მწვერვალზე სამრეკლო თუ საყდარის გუმბათი მდგარა. სულ რაღაც 40-50 წლის წინ, აბსოლუტურად ყველა ინგილოს სჯეროდა, რომ იმ მღვიმეში დედა მარიამი ანუ ღვთისმშობელი ცხოვრობდა და აქაურ ქართველებს მფარველობდა. სავსებით ნათელია, სანთლის ამნთები ამ დიდ ქვასთან ვის ევედრებოდა და ვის სთხოვდა შველას. ასე, რომ ,,ინგილოთა მხრიდან ხეებისა და ე.წ. ფირების თაყვანისცემის” საკითხზე მრავალფურცლიანი ,,მეცნიერული კვლევები” მხოლოდ წინასწარ აკვიატებულის ,,დასაბუთების” სამარცხვინო მცდელობაა!

სწორედ იმის გამო, რომ დროთა განმავლობაში ამ ნასაყრდალების ირგვლივ ხეები იჭრებოდა, ხოლო თავად წმინდა ადგილას კი არა, ეს ადგილები (ანუ საყდრების ეზოები) თანდათან დიდრონ ხეთა ჯგუფების ერთგვარ კუნძულად გადაიქცნენ (ხაზგასმით აღსანიშნავია, რომ ნასაყდრალსა და მის მიმდებარე არეალში, ოდითგანვე ერთი და იგივე ჯიშის ხეები ხარობს). ეს ყურადსაღები და ძალზე მნიშვნელოვანი ფაქტია, რომელიც სავსებით გამორიცხავს ინგილოთა მხრიდან ,,წმინდა ხეებისადმი” თაყვანისცემის მოსაზრებას.

ის, რომ ეს “საყდრები” ნამდვილად ნასაყდრალი ადგილებია, ერთი ძალზე მნიშვნელოვანი მაგალითითაც დასტურდება; დღეს ,,ბარბაროს საყდარი” გარეგნულად ზუსტად ისევე გამოიყურება, როგორც სხვა დანარჩენი ,,საყდრები”. ყველამ იცის, რომ ,,ბარბაროი” უძველესი ეკლესიის ტერიტორიაა და სწორედ მისი წერილობით წყაროში მოხსენიება [მ. ჯანაშვილის და კ. კეკელიძის მიერ გამოცემული მაღალაშვილის სახარების 1310 წლით დათარიღებული მინაწერი] ადასტურებს იმას, რომ ,,ბარბაროი საყდრი” მხოლოდ უბრალო ხეთა ჯგუფი არ არის. სწორედ ეს ფაქტი მეტყველებს იმაზე, რომ სხვა ,,საყდრები” ძველად საგვარეულო ეკლესიები ყოფილან (სხვათაშორის ,,ბარბაროს” საყდრის ნანგრევები დღესაც შეინიშნება, ,,ბულუღიაანთ”, „ბერონთ“ და ,,ყალანთ” საყდრების ტერიტორიებზეც ყოფილა ნანგრევების ნაშთი.).  

კახის ეკლესიის ყოფილი წინამძღვრის - მამა იოანე (აბასაშვილი) -ს ფოტო: სოფელ ალათემურის ეკლესიის ნანგრევები

კახის ეკლესიის ყოფილი წინამძღვრის - მამა იოანე (აბასაშვილი) -ს ფოტო: ქურმუხის დიდი საყდრის ლოდი
ახლა რაც შეეხება მრავლობით ფორმაში დამკვიდრებულ სიტყვა “საყდრევ”-ს. ამ საკითხის გასარკვევად „საყდრების“ მახლობლად მცხოვრებ ხანდაზმულ ადამიანებს მივმართე კითხვით; მათგან ზოგი ,,საყდარ”-ს, ზოგი ,,საყდრევ”-ს, ან ერთი და იგივე ადამიანი ხან ,,საყდარ”-ს, ხან კი ,,საყდრევ’’-ს ხმარობს. ვფიქრობ, რომ ამ სიტყვის მრავლობითი ფორმაა სწორი, რადგან უმეტესობა ამ ადგილებს დღესაც მრავლობითში მოიხსენებს. ჩემი შეხედულების გასამყარებლად ცხადია მხოლობითი ფორმა ბევრად მომგებიანი იქნებოდა, თუმცა ყველაფერზე მაღლა მაინც სიმართლე დგას და დაკვირვებული ადამიანი ადვილად მიხვდება, მეტყველებაში მაინც და მაინც ,,საყდრები” რატომ იხმარება. ცხადია ეს ტერმინი ერთ წელიწადში, ან თუნდაც ოცში არ დამკვიდრებულა; იგი სულ ცოტა ორი საუკუნის მანძილზე მაინც ყალიბდებოდა. იცვლებოდა თაობები, იზრდებოდა ხეები, აღარ ჩანდა ეკლესიის ნანგრევები, თანდათან მივიწყებას ეძლეოდა ეკლესიათა სახელები. იმის გამო, რომ წმინდა ეკლესიის ადგილას ხეთა ჯგუფიღა იდგა, თანდათან, ნელ-ნელა ხე გახდა საყდრის სინონიმი (ვიზუალურად), შესაბამისად (ხეთა სიმრავლის გამო) ,,საყდარ”-ი ,,საყდრევ”-მა შეცვალა. ბუნებრივია აქვე იბადება კითხვა, მაშ რატომ შემორჩა ინგილოთა მეხსიერებას ,,ბარბაროს საყდრის” (წმ. ბარბარეს) სახელი? ეს შეიძლება იმით აიხსნას, რომ ბარბარეს ეკლესია უდიდესი ქრისტიანული და საგანმანათლებლო ცენტრი გახლდათ და ჩვენს მეხსიერებას მისი სახელი მისი მნიშვნელობიდან გამომდინარე შემორჩა.

ყველა ინგილოსათვის (მათ შორის ჩემთვისაც) ცალსახად ნათელია, რომ ხალხი იმ ავადმოსაგონარი პერიოდის შემდეგ, არა ხეებს, არა ქვებს, არამედ მიზანმიმართულად და გააზრებულად საყდარების ნანგრევებს, ანუ საყდრის წმინდანებსა და თვით საყდრის მფლობელ მაცხოვარს სცემდა თაყვანს.

ეს განცდა ხომ აბსოლუტურად იგივეა იმისა, რასაც ნებისმიერი მორწმუნე განიცდის, ხატების, ეკლესიის კედლებისა და მისი ფრესკების მთხვევის დროს. ადამიანები ამ დროს ხომ ფიზიკურ ქვას ან სურათს არ უნთებენ სანთელს? რა თქმა უნდა არა!

ინგილოების ფარულ ქრისტიანობასა და მათ ტრადიცია–რიტუალების მხოლოდ და მხოლოდ ქრისტიანულ წარმომავლობაზე მეტყველებს კიდევ ერთი უაღრესად საინტერესო ფაქტი, რომელიც დიმიტრი ჯანაშვილმა 1907 წელს თავის ბროშურაში ,,შაჰ-აბასის შემოსევა საქართველოში და საინგილო” გამოაქვეყნა: ,,მათს (ინგილოთა, მ. ნ.) ქრისტიანობას უფრო მკაფიოდ ამტკიცებს რუსეთის ჯარის კაპიტანი ციმერმანი, 1832 წელს ის ყოფილა ზაქათლის პოლკში, როცა ზაქათლის ციხე აშენდა და შიგ ჩადგა რუსეთის მხედრობა, სწერს ის (ციმმერმანი, მ. ნ.) მაშინ 6 იანვარს (ძვ. სტილი, მ. ნ.) პოლკის მღვდელმა პირველად აკურთხა წყალი მდინარეზეო. ყველა გარშემო მყოფ სოფლების მცხოვრებნი ინგილონი მოვიდნენ წყლის კურთხევის სანახავადო. მშვენიერი იყო მათი ქცევა, როცა მღვდელმა ჩაასვენა წყალში ჯვარი, ისინი მისცვივდნენ მდინარეს. ზოგი წყალს სვამდა, ზოგი პირს იბანდა ნაკურთხი წყლითა, ზოგი ცას შეჰყურებდა და ჰმადლობდა ღმერთს, რომ ღირსნი გახდნენ წყლის კურთხევის ნახვისა, ზოგი კიდევ კოჭბებით (ქოთნებით, მ. ნ.) წყალს იღებდნენ და ჯიბეში ჰმალავდნენ შინ წასაღებადო.“ აქ კომენტარი ნამდვილად ზედმეტია, მხოლოდ იმაზე გავამახვილებ ყურადღებას, რომ ეს ამბავი 1832 წელს ხდება, მაშინ, როდესაც რუსის ჯარმაც კი ვერ შეჰსძლო ამ ტერიტორიების მთლიანი ოკუპაცია (მათ ზაქათლის ციხის აშენებიდან მხოლოდ ცამეტი წლის შემდეგღა დაამხეს ელისოს სულთანი და მოახდინეს ჭარ-ბელაქანისა მთლიანი ოკუპაცია, თუმცა ლეკების მხრიდან ამის შემდეგაც ძალზე დიდ წინააღმდეგობას ჰქონდა ადგილი).

აუცილებელია ერთ ფაქტსაც მივაქციოთ ყურადღება: აქაურნი ქართველნი პირველად ესწრებოდნენ წყლის კურთხევის დღესასწაულს და მიუხედავად ამისა, მათ მაინც მშვენივრად უწყოდნენ თუ რა რიტუალი იყო ეს! განა შესაძლებელია, რომ წარმართულ და მაჰმადიანურ რელეგიათა ნაზავის მიმდევარნი ასე მოქცეულიყვნენ?

სამწუხაროდ, ორნახევარი საუკუნის შემდეგ დაბრუნებული საქართველოს წარმომადგენლეთა მხრიდან ინგილოთა ფარული ქრისტიანობისა და ტრადიციად შეფუთული ფარული ქრისტიანული ღვთისმსახურების არ ცნობამ, კაკ–ელისენის ქართველობა უფრო დააბნია. მათ აღარ ახსოვდათ საეკლესიო კანონიკური წესები, ხოლო იმჟამინდელ საქართველოს საზოგადოების დიდ ნაწილს არ ესმოდა აქაური ქრისტიანობის; შედეგად ინგილოური ფარული ქრისტიანობა და ქართული (რუსული) ეკლესია ერთმანეთს დაუპირისპირდა. არადა წესით და რიგით, მართლმადიდებელ ეკლესიას ნელ-ნელა, მოთმინებით, შინაარსი უნდა მიეცა და უნდა შეევსო აქაური ქრისტიანობა. ეს არ მოხდა, რითაც ფატალური შეცდომა იქნა დაშვებული!

ნაჩქარევად დაიწყო ინგილოური ტრადიციების გაუქმება და რჯულის კანონის შესაბამისად ცხოვრების წესის დამკვიდრება (იმის მაგიერ, რომ ინგილოთა ადათ-წესებს დიდი სიფრთხილით მოჰკიდებოდნენ და მოსახლეობაში საეკლესიო ცხოვრების წესები ნელ-ნელა, მოთმინებით, აუჩქარებლად დაემკვიდრებინათ, პირიქით მოხდა, ამის გადაწყვეტა ერთი ხელის დაკვრით მოისურვეს). სამწუხაროდ ასეთმა წინდაუხედავმა მოქმედებამ გამოუსწორებელ შედეგებამდე მიგვიყვანა და საშუალება მისცა ფანატიკოს ე.წ. აგიტატორ მოლებს, რომელთაც ზურგს თურქეთი და ირანი უმაგრებდათ, ანტიქრისტიანული აგიტაცია გაეაქტიურებინათ, რაც 1863 წლის ცნობილი დიდი აჯანყებით დასრულდა (15–20 ათასი მონათლული ქრისტიანეთაგან ქრისტიანობა მხოლოდ 3–4 ათასმა შეინარჩუნა). სწორედ ზემოთხსენებული, ტრაგიკული წარსულის შედეგად წარმოქმნილი ფაქტორების გაუთვალისიწინებლობამ, ინგილოთა ყოფის, ტრადიციების, მათი წარსულის არ ცოდნამ (უფრო სწორი იქნება თუ ვიტყვით, სურვილის არ ქონამ), ზერელე მიდგომამ გამოიწვია ის, რომ 1850 წელს დაწყებული, ინგილოების მხრიდან დიდი ხნის განმავლობაში მრავალი ჭირ-ვარამით, ფარულად დაცული ქრისტიანობის აშკარად აღიარება, 1863 წელს დიდი მარცხით დამთავრდა.

ფოტოზე: ქალები კაკიდან (ზ. ედილის წიგნიდან)

მალხაზ ნუროშვილის ფოტო: ნაქსოვი წინდა ჯვრის ორნამენტით

ქალების როლი ქრისტიანობის (ქართველობის) შენარჩუნება - შენახვაში
წმინდა ბებრები


სიტყვა ,,ბებრევ”–ი ნიშნავს დედაბრებს [1. ,,ბებრა”-ბებია, მრავლ. ,,ბებრევ”-ბებიები; 2. მოხუცი ქალი–; ,,ბებერ”, მრავლ:– ,,ბებრევ”, 3. მოხუცი კაცი: ,,ბერ” - მრავლ:–,,ბერევ”, ნაწარმოებია -დაბერებისგან-).

კახში (თოფახში), კასრის საყდრის ძირას, სოფლის ძველი სასაფლაოა. მის გვერდით ცალკე დაკრძალულ ადამიანთა (ქალების) საფლავების ჯგუფი მდებარეობს, რომელსაც ,,ბებრევი სამარუანს” ვუწოდებთ. გადმოცემით, აქ სწორედ ის წინამძღვარი „ბებერი“ ქალები არიან დაკრძალულნი, რომელნიც ფარულ ქრისტიანულ სამლოცველოებს წინამძღოლობდნენ. თუმცა აქვე დასაფლავებულნი არიან აგრეთვე ახალგაზრდა ქალებიც (,,ქიტიაანთ საყდრის” დღევანდელ მომვლელ ქალბატონს, მარუსა ქიტიაშვილის ახსოვს თავისი ბებიის მონათხრობი, რომ ბებრების სამარუანში ერთი თეთრთმიანი ახალგაზრდა ნათელმხილველი ქალი დაუკრძალავთ, ხუციშვილების წმინდა ოჯახიდან. საინტერესო და ყურადსაღები ფაქტია! სავსებით შესაძლებელია, რომ „ბებრევ“ არა დედაბრებს, არამედ მონაზონ ქალებს ნიშნავდეს). მათი საფლავის ქვებს წარწერები არა აქვს (უკლებლივ ყველას), გადმოცემით არც არასდროს არ ჰქონიათ - რატომ, ნამდვილად არ ვიცი; შეიძლება ქრისტიანული სიმდაბლის ან კონსპირაციის გამო. დღეს ამ საფლავების უმეტესობა მიწითაა დაფარული, სულ რამოდენიმე ქვაღა მოსჩანს. მოსე ჯანაშვილის უკვე ნახსენებ ინგილოს ოჯახის აღწერაში (მ. ჯანაშვილი, ,,საინგილო”, თბილისი, 1910 წ., გვ. 48) ერთი საინტერესო ცნობაც არის დაცული: მეოცე საუკუნის დასაწყისისთვის ქალებს უკვე წმინდა კიდობანთან შეხების უფლებაც კი აღარ ჰქონდათ, ეს მაშინ, როდესაც ,,ხუციანთ” და ,,ქიტიანთ” კიდობნებს წინამძღვრობას კვლავ მხოლოდ ქალები უწევდნენ. სავარაუდოდ ელისოს სასულთნოს დამხობის, აქაური ქართველების მიერ ქრისტიანობის აშკარა აღიარებისა და ეკლესიების ამოქმედების შემდგომ, ეკლესიის გავლენითა და საეკლესიო კანონიკის დაცვის თანახმად სალოცავ კიდობნებს (ან ოჯახური მნიშვნელობის მქონე კიდობნებს, რომელნიც ჩვეულებრივ სალოცავ კუთხეს წარმოადგენდნენ) ოჯახებში უკვე მამაკაცები ხელმძღვანელობდნენ, ხოლო ეკლესიებიდან გადმოტანილ საერთო სამლოცველოებს ისევ ,,წმინდა ბებერი”- ქალები.

აქ არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ შაჰ-აბასის ცნობილი შემოსევების შემდეგ პერიოდში, კაკში არც ერთი ზრდასრული მამაკაცი არ გადარჩენილა (მხოლოდ უძლური მოხუცები და ბავშვები). შესაძლოა სწორედ ესაა მიზეზი იმისა, რომ სამლოცველოების ფუძემდებლებად და მათ წინამძღვრებად ქალები გახდნენ. აქვე სავსებით დასაშვებია ვერსია, რომ როცა ბავშვები წამოიზარდნენ და მამაკაცები გამრავლდნენ, სამლოცველოების ხელმძღვანელობა კაცებმა ჩაიბარეს. ამის შემდგომ პერიოდში, როცა კაცებისათვის შეუძლებელი გახდა კონსპირაციის დაცვა (გავიხსენოთ აბელ ხუციშვილის ჩამოხრჩობა), წინამძღვრობის ფუნქცია კვლავ ქალებმა იტვირთეს. კაცები ხომ გამუდმებით ყურადღების ობიექტნი იყვნენ. მათ უნდა ემუშავათ, ებრძოლათ, ენადირათ, როგორც დამპყრობელთა, ასევე საკუთარი ოჯახისათვის. მაჰმადიანური წესის გავითვალისწინებთ ადვილად გასაგებია როგორ გახდნენ ქალები, ანუ ,,ბებრები” სამლოცველოების წინამძღვრები. ქალები ხომ სულ სახლში იყვნენ, შესაბამისად მათი გაკონტროლება ძალზე ძნელი უნდა ყოფილიყო. (თუმცა შეიძლება ვცდებოდე, ამის დამადასტურებელი სხვა რამ მასალა, გარდა ზემოთ გამოთქმული ლოგიკური დასკვნისა, არ გამაჩნია).

შეიძლება თამამად ითქვას, რომ საინგილოში ქრისტიანობისა და ქართველობის გადარჩენაში გადამწყვეტი როლი სწორედ ქალებმა, კერძოდ კი ,,ბებრევ”-მა შეასრულეს. ფარულ საზოგადოებაში ქალთა უდიდესი როლის მნიშვნელოვანი დამადასტურებელი საბუთი ინგილო ქალების ნაქსოვთა ეროვნული და ქრისტიანული ორნამენტ-სიმბოლოებიცაა; მაგალითად ინგილოური წინდები, რომელთა ორნამენტები უმეტესად ქრისტიანული სიმბოლოებია. ასევე საინტერესოა ფქვილის მოზელვის დასრულების შემდეგ, ხელის ორი მოძრაობით (ვერტიკალური და ჰორიზონტალური) ცომზე ჯვრის გამოხატვა.

განსაკუთრებული ყურადღების ღირსია საკმეველის კმევის რიტუალი, რომელიც ისევ და ისევ მიცვალებულთა მოხსენიების დროს სრულდებოდა (ეს წესი დღესაც ცოცხლობს, თუმცა ეკლესიის გავლენით უკვე მივიწყებას ეძლევა).

საკმეველის (,,საკმელ”) კმევას ჩვენებურად ,,საკმლი ჩაყრაჲ”-ს უწოდებენ. იგი ხდებოდა როგორც მიცვალებულთა მოსახსენიებელად გამზადებულ ხორაგებითა და ხილით გაწყობილ ტაბლა-მაგიდაზე (სახლში), ასევე სასაფლაოზე [ეს ყველაფერი აქაურთა მეხსიერებას მღვდელთმსახურებიდან, კერძოდ კი მღვდლის მიერ საცეცხლურით საკმლის კმევის რიტუალიდან შემორჩა].

საფლავზე (,,სამარეზე”) მიიტანდნენ ხორაგს, ხილს, ღვინოს და წყალს, პატარა ბრტყელი ქვით აიღებდნენ ნაკვერჩხალს; ოჯახის უფროსი ქალი, რომელსაც ერთ ხელში ნაკვერჩხლიანი ქვა, ხოლო მეორეში საკმეველის პატარა ყუთი ეჭირა, საფლავის წინ, აღმოსავლეთით დადგებოდა. ოჯახის ყველა წევრი (წლოვანების მიხედვით ჯერ მამაკაცები) რიგრიგობით მივიდოდნენ მასთან, საკმეველის ყუთიდან ამოიღებდნენ საკმეველს და ნაკვერჩხლებზე აუცილებ-ლად სამჯერ მიმოაბნევდნენ; ყოველ ჯერზე წარმოთქვამდნენ ,,ღმერთო შენ აცხოვნ... (მიცვალებულის სახელი)” [ფაქტიურად მღვდლის მოქმედების ზუსტი იმიტაცია ხდებოდა]. საკმეველის კმევა მხოლოდ და მხოლოდ ქალების პრეროგატივა იყო (დღესაც ასეა), კაცებს მხოლოდ წელიწადში ერთხელ, ,,უმზრახობისას” (ვნების კვირის ხუთშაბათს) შეეძლოთ ამ რიტუალის შესრულება, რადგან ამ დღეს მხოლოდ მამაკაცები მიდიოდნენ სასაფლაოზე და თავ-თავის მიცვალებულის საფლავებზე ,,ჭიმებს” (მდელოდან ბარით ამოჭრილი ბელტი) დებდნენ.

აქვე ერთი-ორი სიტყვით ამ საოცარ ტრადიციაზე, ,,უმზრახოვაზეც” (უძრახველობა) უნდა ითქვას. ინგილოები ვნების კვირის ხუთშაბათს, დილაუთენია მიდიოდნენ სასაფლაოზე, ამ დროს ლაპარაკი, მითუმეტეს სიცილი არ შეიძლებოდა. საფლავზე ,,ჭიმები” უნდა დაედოთ, გაეშალათ სამარხო საჭმელები (უმთავრესად ჭინჭრის და სვეს ხინკალი), ღვინო, წყალი, აენთოთ სანთელი და საფლავის გარშემო სამჯერ უნდა ეკმიათ საკმეველი. საბედნიეროდ ეს ტრადიცია მყარადაა შენარჩუნებული. მის ფენომენში საყურადღებოა ის, რომ საკმეველის კმევა მხოლოდ მიცვალებულებთან იყო დაკავშირებული, რაც დასტურია იმისა, რომ ფარულმა ქრისტიანობამ ყველა ქრისტიანული დღესასწაული და რიტუალი მიცვა-ლებული წინაპრების მეშვეობით დაფარა და ამ გზით გარდაცვლილი ადამიანების სულებიც ჩააყენა ქრისტიანობის (ქართველობის) გადარჩენისათვის მებრძოლთა რიგებში(!).

მალხაზ ნუროშვილის ფოტო: „ბებრევი სამარუან“
დაშიფრული უნივერსალური ლოცვა ,,ღმერთო შენ...”

იქნებ სწორედ ამ უწყვეტმა ლოცვა-შიფრმა გააძლებინა და გადაარჩინა ისინი. ალბათ ამ ორსიტყვიან ფრაზაში აბსოლუტურად გულწრფელი, დიდი რწმენით ჩაქსოვილი ღაღადი შეისმინა ღმერთმა.

გასაოცარი და უაღრესად საინტერესოა ინგილოური ლოცვა-შიფრი ,,ღმერთო, შენ...”, რომელიც ძირითადად ამ ორი სიტყვისაგან შედგებოდა, საჭიროების მიხედვით მას ,,...გვიშველ” ან ,,შეგვეწივ” ან ,,დოგიფარ” და ა. შ. ემატებოდა. საეკლესიო ლოცვის საწყისი ორი სიტყვა, ინგილოურად თანდათან ერთ სიტყვა ,,ღმერთოშენ”-ად დაშიფრულ უნივერსალურ ლოცვად გადაიქცა. ამ ერთ სიტყვაში თავი მოიყარა ყველა საეკლესიო ლოცვამ. ის წარმოითქმებოდა ყოველი საქმის დაწყების, ტრაპეზის, ძილის წინ და ა. შ. ,,ღმერთო შენ”-ი დღესაც მყარად არის შენარჩუნებული ინგილოურ მეტყველებაში როგორც ძველი ქრისტიანული შინაარსით (ხანდაზმულ ადამიანებში), ისე რაიმე ემოციის, წუხილის, შეშინების, გამოსახატავად [ისევე, როგორც ქურმუხის საყდართან დაკავშირებული რაიმეს უტყუარობის დამადასტურებელი ფიცი - ,,დიდ საყდრისმა”].

თავისთავად ცხადია, ყოველდღიურ კონსპირაციაზე ზრუნვისა და შიშიანობის პირობებში თუნდაც ძილის წინ, გრძელი ლოცვების წარმოთქმა წარმოუდგენელი იყო. სიტუაციის მუდმივი ცვალებადობა, მუდმივი ტოტალური კონტროლი და საიდუმლოს გამჟღავნების საფრთხეა მიზეზი მართლმადიდებლური ლოცვების ამგვარი შემოკლებული სახით წარმოთქმისა. ინგილონი ამ ლოცვა-შიფრის საშუალებით ასრულებდნენ რჯულის კანონის მოთხოვნებს.

,,ღმერთო შენ” განუწყვეტლად, ყველა დროს და ყველგან წარმოითქმებოდა. ყველა ინგილოს მისით ღმერთთან მუდმივი კავშირი ჰქონდა. იქნებ სწორედ ამ უწყვეტმა ლოცვა-შიფრმა გააძლებინა და გადაარჩინა ისინი. ალბათ ამ ორსიტყვიან ფრაზაში აბსოლუტურად გულწრფელი, დიდი რწმენით ჩაქსოვილი ღაღადი შეისმინა ღმერთმა.

კახის ეკლესიის ყოფილი წინამძღვრის - მამა იოანე (აბასაშვილი) -ს ფოტო: ბულუღაშვილების კიდბანი
ბოლოთქმა

ძალზედ სამწუხაროა, რომ ასეთი უდიდესი მნიშვნელობის ისტორიული საკითხები ახალი თაობის ქართველ მეცნიერთა ყურადღების მიღმაა დარჩენილი. არადა დღეს, როცა ჩვენი წარსულის ტოტალურმა გაყალბებამ თითქმის შეუქცევადი ხასიათი მიიღო, ამ სალოცავებს ხომ კვლავ ძალუძთ ჩვენი დაცვა.

მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი უმაღლესდამთავრებული გვყავს, მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი ახალგაზრდა სწავლობს საქართველოს სხვადასხვა უმაღლეს სასწავლებელში, მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი ე.წ. საინგილოს ინტერესებისათვის მებრძოლი ადამიანი ცხოვრობს თბილისში, ამ მიმართულებით (და საერთოდაც არანაირი მიმართულებით) არც ერთი ადამიანი გააზრებულად და მიზანმიმართულად არ მუშაობს. იკარგება ძალზე მნიშვნელოვანი ისტორიული მასალა (ბევრი საბოლოოდ დაკარგულია უკვე). ჩვენ (მათ შორის მეც), ჩვენს უახლოეს წარსულს ხეირიანად არ ვიცნობთ. არ ვიცნობთ იმ პიროვნებებს, რომელნიც სულ რაღაც 100 წლის წინ ცხოვრობდნენ საინგილოში. არ ვიცით ჩვენი სკოლების, ეკლესიების ისტორია. სრულებით არ ვიცნობთ მასწავლებელთა, მოძღვართა და ფარული სამლოცველოების წინამძღვართა ისტორიებს, მიუხედავად იმისა, რომ მათ დიდი როლი ითამაშეს ჩვენი ენისა და ისტორიის დღევანდელ დღემდე მოტანაში.

ჩვენ სამწუხაროდ მხოლოდ და მხოლოდ დღევანდელი დღით, ათასჯერ გადაღეჭილი ზოგადი წარმოდგენებით ვცხოვრობთ. მუდამ სხვის იმედად მყოფნი ვამაყობთ იმით, რასაც საკმაოდ არ ვიცნობთ. ამასობაში საინგილოში ჩამოსული სხვადასხვა დონის უცხოელი მეცნიერნი (თქვენ წარმოიდგინეთ ამერიკის კონტინენტიდანაც კი) სადისერტაციო თემებზე მუშაობენ. ღმერთმა უწყის რა დასკვნებს დადებენ, თუმცა ერთი რამ სავსებით ნათელია: ისეთ ვითარებაში, როდესაც ჩვენს ქვეყანაში (იგულისხმება აზერბაიჯანი) წლების განმავლობაში გამოიცემა ნაშრომები, ბეჭდვითი და ელექტრონული მედია საშუალებებით სისტემატურად ვრცელდება მასალები, რომელთა საშუალებითაც ჩვენი ეთნიკური წარმომავლობის, ენის, ისტორიის, ფოლკ-ლორისა და ტრადიციების მიზანმიმართული გაყალბება ხდება, ამ უცხოელ მკვლევართ ძალზე გაუჭირდებათ საინგილოს ისტორიის ობიექტური, სრულფასოვანი შესწავლა და შესაბამისად მათი ნაშრომებიც „ინგილოთა არაქართველობის“ თეზისების გასამყარებლად იქნება გამოყენებული.

აქ არ შეიძლება არ აღინიშნოს ის ფაქტი, რომ ის, რაც საინგილოს ისტორიულ-კულტურულ-სულიერი ცხოვრების შესახებ ვიცით, არ გვექნებოდა შემონახული რომ არა დიდი ადამიანები: მ. ჯანაშვილი, დ. ჯანაშვილი, ა. ჩხენკელი, ზ. ედილი, რ. ღამბაშიძე, მ. დუმბაძე, თ. პაპუაშვილი, გ. ჩუბინაშვილი, ი. ადამია… ასევე დასაფასებელია ნ.როსტიაშვილის, გ. მარჯანიშვილის, ნ. წულაძის ღვაწლი.

რა თქმა უნდა ამ ადამიანებს უდიდესი წვლილი მიუძღვით ჩვენი კუთხის ისტორიის გადარჩენაში და სწორედ მათი მაგალითიდან გამომდინარე აუცილებელია, რომ ახალი თაობის წარმომადგენლებმა ბოლოს და ბოლოს დაიწყონ ჩვენი კუთხის უცნობი საკითხების შესწავლა-წარმოჩენა, დაიცვან დისერტაციები, გამოსცენ ისტორიული სინამდვილის შემცველი ნაშრომები. ვფიქრობ კარგი იქნებოდა ახალგაზრდა მეცნიერების და დოქტორანტურის სტუდენტების კონკრეტული სამეცნიერო და სადისერტაციო თემებით დაინტერესება (რამდენი საინტერესო სადისერტაციო თემაა საინგილოში!).
ამ წერილის მიზანი სწორედ იმ ადამიანთა დაინტერესებაა, რომელთაც საკუთარი ინტელექტუალური და სამეცნიერო შესაძლებლობებიდან გამომდინარე, ნამდვილად შეუძლიათ საინგილოს (საბოლოო ჯამში კი საქართველოს) ისტორიის ძალზე მნიშვნელოვანი ასპექტების შესწავლის სტიმულირება. პირადად მე ღრმად ვარ დარწმუნებული, რომ დღევანდელი რეალური სიტუაციიდან გამომდინარე, აუცილებელია მრავალჯერ გამეორებული, ერთი და იგივე წყაროების, ციტატების და თითქმის შაბლონად ქცეული შეხედულებების გვერდზე გადადება და სანამ ჯერ კიდევ რაღაც არის შემორჩენილი, ახალი, კონკრეტული მიმართულების სამეცნიერო სამუშაოების დაწყება.

კახი, 2011 წელი
 
www.ai-ia.info
მთავარი აქტუალური არქივი კონტაქტი გამომცემელი
Copyright// შპს "აი ია."
 

Ferienhaus Nordsee buchen