აი ია.-online ვერნერ კელერი: იტალია

გარშემორტყმული ზღვით, რომლის აღმოსავლეთმა სანაპირომაც ბრწყინვალე ცივილიზაციების აღმავლობა უკვე იხილა, იტალია - «ხბოთა ქვეყანა», როგორც მას ბერძნები უწოდებდნენ, ათასწლეულების მანძილზე მივიწყებულ, მსოფლიო ისტორიისგან განზე მდგომ ადგილად რჩებოდა. არქეოლოგებმა, რომლებიც იქ უძველესი წარსულის, წინაისტორიის და პროტოისტორიის ნაკვალევს ეძიებდნენ, ვერანაირი ხელშესახები რამ ვერ ნახეს. არავითარი სასახლე, არავითარი სიმაგრე, არც ტაძარი და არც განძი არ იქნა აღმოჩენილა. ქალაქის უბრალო საფუძვლები ან აგურის სახლების ნაშთებიც კი ვერ ნახეს.

პერუზას, ბოლონიის თუ სხვა მრავალი ქალაქის მუზეუმების ვიტრინები შეიცავენ ყველაფერს, რისი პოვნაც არქეოლოგის ნიჩაბმა თუ წერაქვმა შესძლო. ბევრ დარბაზში გამოფენილია ურიცხვ მეცნიერთა ხანგრძლივი და რთული მუშაობის შედეგი: საცხოვრებელთა და საფლავთა ნაშთები, ჭურჭელი და სამკაული, ინსტრუმენტები და საბრძოლო იარაღი. ისე ჩანს, თითქოს მნახველს მზერით არ შეუძლია მოიცვას ყველა ეს ნივთი, იმდენად დიდია მათი სიმრავლე. წარსულ ათასწლეულთა მუნჯი მოწმენი, მოწმენი მეტად ძველი, ძალზე შორეული ეპოქისა, როდესაც ქვა ჯერ კიდევ ხელსაწყო და იარაღი იყო. აქ მონოტონურობის შეგრძნება ჩნდება, რადგან ამ ნაშთთა ნათქვამი უმნიშვნელოა: ისინი კითხვებს აჩენენ, მაგრამ არ ხსნიან არაფერს. ისინი არ ატარებენ წარწერის ნაკვალევს ან სურათოვან გამოსახულებას. სიმარტივე, არაფერი არ არღვევს მონოტონურობას, როგორიც თაობათა მანძილზე მკვიდრთა ცხოვრება უნდა ყოფილიყო.

არაფერია გასაკვირი იმაში, რომ ისტორიკოსისათვის აპენინთა წინაისტორია ნამდვილი თავსატეხია, რომლის დათარიღება და ახსნა გაუთავებელ კამათს იწვევს. იგი ბუნდოვანი რჩება, სავსეა პასუხების გარეშე დარჩენილი შეკითხვებით და გაურკვეველ კონტურებში აღმოჩენილ პირველი სურათს ძლივს იძლევა.

ლიგურები, რომლებიც გენუის ირგვლივ და მდინარე პოს ხეობაში ცხოვრობდნენ, იტალიის უძველეს მკვიდრთა შორის ირიცხებიან. ისინი თავდაპირველ მოსახლეობას ეკუთვნოდნენ, მათი ენა ხმელთაშუაზღვისპირული გახლდათ. ენათესავებოდნენ იბერებს. (მთარგმნელი: ლიგურების ხალხური სიმღერები პოლიფონიაა, ამიტომ მათ სიმღერებს ქართველებმა ალბათ ლი-გურული სიმღერები შეიძლება უწოდონ.). ნახევარკუნძულის აღმოსავლეთ ნაწილში, პიცენში, აპულიაში და სამხრეთ სიცილიაში ცხოვრობდნენ ტომები, რომელთაც ზოგი ავტორი პელაზგებს, ხალხს რომელიც უხსოვარ დროს ეგეოსის ზღვის აუზში და მცირე აზიაში ცხოვრობდა, მიაკუთვნებს. ეს წინასტორიული ადამიანები, თავშესაფარს გამოქვაბულებში პოულობდნენ. ისინი, თავის მიცვალებულებს ჩაცუცქულებს კრძალავდნენ და თან აყოლებდნენ ქვისგან უხეშად გამოთლილ იარაღს, რქისგან და ძვლისგან ნაკეთებ ჭურჭელს. ჭურჭელი ხელითაა დამუშავებული, ვინაიდან მეთუნის რგოლი, რომელსაც ნილოსის ნაპირებზე და შუამდინარეთში უკვე ათასწლეულების მანძილზე იყენებდნენ, ცნობილი ჯერ არ იყო. მოგვიანებით, აღმოსავლეთის ზეგავლენით ლითონის ხანა დაიწყო. ძვ. წ. 1800 წლისათვის პირველი ბრინჯაოს ჭურჭელი ჩნდება.

ჩრდილოეთით, ალპების ძირში, იქამდე უცნობი ცივილიზაცია პირველად იქნა შენიშნული. მდინარე პოს ველზე, ტერიტორიაზე, რომელიც აპენინთა პირველ ფერდობებს ეკვრის, ბოლონიის მახლობლად ახალმოსულნი დამკვიდრნენ. ისინი, სახლებს ხიმინჯებზე დგამდნენ, მიცვალეულებს წვავდნენ. ამ ხალხის სოფლების, სასაფლაოების (ფერფლის შემცველი ურნების ერთობლიობის) ირგვლივ, კედლები და თხრილები იყო, მისდევდნენ მეცხოველეობას და მიწათმოქმედებას, ამზადებდნენ დახვეწილ კერამიკას და ლითონზე მომუშავე დიდოსტატი ხელოსნები ჰყავდათ.

ვიმეორებთ, მრავალი საუკუნე გაივლის, სანამ იტალიური ცხოვრების ტემპი აჩქარდება. ძვ. წ. 1200 წელს, ბრინჯაოს ხანის დასასრულს, არქეოლოგიის მონაცემებით მოქმედებას გარედან მოსული ხალხის ძალა იწყებს.

ამ ახალმოსულთა კუთვნილება და წარმოშობა სწავლულებში ეჭვს არ იწვევს: პირველად გახდა შესაძლებელი იმის მტკიცება, რომ ისენი ინდო-გერმანელი მიგრანტები იყვნენ, რომელნიც სხვადასხვა დროს მოვიდნენ და აპენინის ნახევარკუნძულის ვრცელ ნაწილებს თავისი კვალი დაამჩნიეს. მათთან ერთად მოვიდნენ წინაპრები იმ იტალიური ტომებისა, რომელთა სახელებსაც ისტორიული დროიდან ვიცნობთ.

უპირველესთა შორის ითვლებიან ლათინები, რომელთა ტომები ტიბროსის სანაპიროებზე დამკვიდრდნენ და მათ მეზობლები - ფალისკები. ისინი ძვ. წ. 1 000 წლისთვის, ე.ი. დორიელთა მიერ მიკენური იმპერიის დამხობიდან სულ ცოტა ხნის შემდეგ გამოჩნდნენ. მათ სხვა ხალხები, უმბრიელები და საბელიანები მოჰყვნენ. ისინი აპენინის გასწვრივ ტერიტორიებს თანდათანობით ეპატრონებოდნენ: ჩრდილოეთით, ტიბროსის მოსაზღვრე მიწებამდე უმბრიელები დაეპატრონნენ, ცენტრალურ იტალიაში კი საბელიანები დამკვიდრდნენ, სამხრეთით ოსკები დასახლდნენ, სამნიტებმა აბრუციის ზემო ხეობებში შეაღწიეს.

მათმა გამოჩენამ ყველაფერი აამოძრავა და ზნე-ჩვეულებებისა და ცხოვრების წესის გადამწყვეტი შეცვლა გამოიწვია. კულტურისა და მხატვრული გაფორმების დიდი მოთხოვნილება შეიგრძნობა. თიხის ოდესღაც პრიმიტიული ჭურჭელი, რომელშიც გარდაცვლილის ფერფლს ინახავდნენ, სასიამოვნო ფორმებს იძენს. ჩნდება დიდი ზომის სამარხი ურნები. ისინი ზევიდან და ქვევიდან კონუსურად წაწვეტებულნი არიან და თავსარქველად ხშირად ჯამი ან ბრძოლის ველზე დაღუპული მეომრის მუზარადი აქვთ. იტალიაში, იმავე ხანაში ფეხს უმნიშვნელოვანესი ტექნიკა იკიდებს. ვილანოვაში რკინის ხანა იწყება. ბოლონიასთან ახლომდებარე სოფელ ვილანოვაში არქეოლოგების მიერ აღმოჩენილმა ამ ცივილიზაციამ, ამ სოფლის სახელი მიიღო. მისი ნაკვალევი ჩრდილო იტალიიდან ტოსკანის გავლით ლაციომდეა, გაგრძელება კი უფრო სამხრეთით, სალერნოს პროვინციამდე მიდის.